background image
273
Adölesan Görüùmesi
mak, yeni bir iliki oluturmak için etkin bir
yaklaimdir. Bu görüme sirasinda, pediatrist,
ebeveynleri ve hastayi, ilikinin deien yapisi
hakkinda bilgilendirmelidir: hekimin hastayla
yalniz zaman geçirmesi, genç bireyin doru-
dan soru sormasi, hastanin tek baina muaye-
ne olma ihtiyaci ve hastanin hekim için kendi
sorularini oluturma cesareti. Bu deiiklikler
en iyi, normal ergenin ve ergenlerin ailelerinin
rehberlik ve desteiyle bazi kararlari daha ba-
imsiz bir ekilde almaya balama ihtiyacinin
tartiildii sirada yapilir. Bu geçi görüme-
si sirasinda hekim, aileye ve ergene, ergenlik
döneminin normal fizyolojik ve psikososyal
deiiklikleri ile ilgili bilgi vermelidir. Ergenin
yaina ve psikososyal fonksiyonlarina bali ola-
rak, hekim, bir sonraki görümeye ergenin yal-
niz gelmesini isteyebilir. Ergen hayatin ikinci
dekadini tamamladiinda, pediatrist, bu genç
yetikinin kendi salik bakim sorumluluunu
alabilme becerisine sahip olmasini ister
1-3
.
Gizlilik konulari, ergenlere salik hizmeti
verilmesinde ana unsurdur; ergenlerin tüm
sorunlari hekimleriyle açik ve dürüst bir e-
kilde tartiabilmeleri gerekir. Bazi hekimler,
bu prensiplerden rahatsiz olup konumlarini
netletirmek isteyebilirler. lk görümeden iti-
baren, hekim tüm bilgilerin yasal sinirlar çer-
çevesinde gizli kalacaina dair, genç bireyi te-
min etmelidir. Hekim özellikle cinsel davrani
ve madde kullanimi gibi hassas konularda bilgi
alirken, gizlilikle ilgili konumunu tekrar belirt-
me ihtiyaci duyabilir. Hayati tehdit eden hasta-
lik veya davrani alanlarinda (örnein özkiyim,
kronik hastalik bakimi), hekim, hastanin iyilii
için müdahale etme hakkina her zaman sahip-
tir; bu genelde sorunla ilgili yardimci olabile-
cek bir ebeveyn veya koruyucuyu belirlemek
eklinde olur
4-5
.
H¾KAYE
Q KL¶N¶K GÖRÜéME
Ergenin kendi salik alikanliklariyla ilgili bilgi
verebilecei bir ortam oluturmak önemlidir.
Hikaye alma, ergenin geliimsel evresine göre
ekillendirilmelidir (bakiniz 66. Bölüm,
Tablo
66-1
). Hekim, ayni zamanda, ergenin çou kay-
gisinin ilk görümede açia çikmayabilecei ve
bir iliki kurulduktan sonra çözülebileceinin
farkinda olmalidir. Göreceli olarak önemsiz
bir sorun için yapilan kontrol görümesi, dier
salik kaygilari ve riskli davranilarin ortaya
çiktii görüme olabilir.
Q TARAMA H¶KAYES¶
Tarama hikayesi, risk alma davranilari (madde
kullanimi, cinsellik, elence, motorlu tait kul-
lanimi) ve ilikili risk faktörleri, depresyon ve
edeerleri ve diyet üzerine odaklanmalidir
6-8
.
Hekim, genelde tehlikeli olmakla birlikte as-
linda geliimsel evreye uyumla ilgili olan risk
alma davranilariyla patolojik olanlari ayirdet-
melidir. Tarama için biyopsikososyal bir model
kullanmak, hekimin, ergenin iyi olma hali ve
saliiyla ilgili genel bir deerlendirme yap-
masini salar
7
. HEEADSSS (Home, Education
[or Employment], Eating, Activities, Drugs, Sex,
Suicidality, Strengths) (Ev, Eitim veya Haya-
ti, Yeme, Aktiviteler, laçlar, Cinsellik, Özkiyim,
Güçlü Olabilme) deerlendirme araci biyop-
sikososyal modelden oluturulmutur (
Tablo
67-1
)
9
. Bu tarama, hekimin, hastanin pek çok
açidan iyi olma halini deerlendirmesine ola-
nak tanir. Geçen dekad boyunca, hekimin, has-
talarin hayatlariyla ilgili kazançlari ve olumlu
yönleri sormasini destekleyen güce dayali
bakimin önemi vurgulanmitir. Bu yeni para-
digma, HEEADSSS deerlendirmesinin son S
harfinde bulunmaktadir
10
.
Ayrintili bir hikayeye ek olarak, adölesanla-
ra, yillik kapsamli bir fizik muayene yapilmali-
dir. Tanner ve Marshal cinsel olgunluk skalalari
dahil olmak üzere geliimsel ilerleme kaydedil-
melidir.
Riskli davranilarda bulunmayi yansitan ta-
virlar; aile ve yait ilikilerinde sorunlari, okul
baarisinda düüü ve aliilmadik veya drama-
tik duygudurum deiiklikleri, kiisel alikan-
liklardaki deiiklikler, kaçma davranii, dep-
resif semptomlar ve para kazanmakla megul
olmak gibi madde kullanimini düündüren
davranilari içerir. Çou genç riskli davrani-
larda bulunduu için, hekim bu davranilarda
bulunanlari deerlendirmek için kisa muaye-
nehane giriimlerine ihtiyaç duyar
8,11
. Popüler
bir giriim Ulusal Kanser Kurumu tarafindan
gelitirilmi olan 5 A yaklaimidir
12
: sorma
(asking), öneride bulunma (advising), deime
isteini deerlendirme (assessing), davrani de-
iikliine yardimci olma (assisting) ve takip-
leri ayarlama (arranging) (bakiniz
Tablo 67-2
).
Riskli davranilarin yani sira hekim, ergeni
genel duygudurum ve beslenme alikanliklari
açisindan da sorgulamalidir. Hafta içi veya haf-
ta sonu bir gün için 24 saatlik diyetin gözden
geçirilmesi, besin ve kalori aliminin genel bir
deerlendirmesini salar.
Q TIBB¶ H¶KAYE
Tibbi hikayenin kritik elementleri; mevcut i-
kayet veya ergenin ve ailesinin geli nedenini,
özgül davranilar, ilikili sorunlu aktiviteler
veya riskli davranilari sorgulayarak salia
zarar verecek davranilarda bulunma riskinin
belirlenmesini içerir. Örnein sigara içmek-
Tablo 67-1.
Psikososyal Konular ¶çin HEEADSSS Deëerlendirmesi: Tarama Hikayesi
Deëerlendirme Alan·
Ev (home)
Eöitim veya iù
(education or employment)
Diyet (eating)
(vücut imgesini de içerir)
Aktiviteler (activities)
¾laçlar (drugs)
(alkol ve sigara dahil)
Cinsellik (sex)
Özk¿y¿m eöilimi (suicidality)
(genel duygudurum
deöerlendirmesini içerir)
Kuvvetler (strengths)
Sorular
Ergenin ev hayat¿ nas¿l? Aile bireyleriyle iliùkisi nas¿l? Nerede ve kiminle
birlikte yaù¿yor? Yaùad¿ö¿ yer sürekli mi?
Ergenin okul baùar¿s¿ nas¿l? ¾yi huylu mu, yoksa okulda disiplin sorunlar¿ var
m¿? Çal¿ù¿yor mu, ücret al¿yor mu? Ekonomik olarak güvende mi?
Dengeli besleniyor mu? Uygun kalsiyum al¿m¿ var m¿? Kilo vermeye çal¿ù¿yor
mu, çal¿ù¿yorsa bunu saöl¿kl¿ bir ùekilde mi yap¿yor? Vücuduyla ilgili nas¿l
hissediyor? Son dönemlerde belirgin kilo al¿m¿ veya kayb¿ olmuù mu?
Zaman¿n¿ nas¿l geçiriyor? Tehlikeli ya da riskli davran¿ùlarda bulunuyor mu?
Boù zamanlar¿n¿ nas¿l deöerlendiriyor? Zaman¿n¿n çoöunu kiminle
geçiriyor? Destekleyici bir arkadaù grubu var m¿?
Kafeinli içecekler (enerji içecekleri dahil) içiyor mu? Sigara içiyor mu? ¾çki
içiyor mu? Yasa d¿ù¿ ilaç kullanm¿ù m¿? Eöer madde kullan¿m¿ varsa,
hangi derecede ve ne kadar süredir?
Cinsel olarak aktif mi? Eöer öyleyse, hangi tür korunma yöntemi (kullan¿yor-
sa) kullan¿yor? Kaç partneri olmuù? Hiç gebe kalm¿ù veya çocuöu olmuù
mu? Rutin üreme saöl¿ö¿ kontrollerine gidiyor mu? Cinsel yolla bulaùan en-
feksiyonlarla ilgili semptomu var m¿? Kendini heteroseksüel, homoseksü-
el veya emin deöil ùeklinde tan¿ml¿yor mu? Ebeveynlerle veya diöer bak¿m
veren kiùilerle cinsellik konular¿n¿ konuùurken güvenli hissediyor mu?
Günlük duygudurumu nedir? Özk¿y¿m düùüncesi veya giriùimi olmuù mudur?
Kazançlar¿ sorgulay¿n. Neler yapmaktan hoùlan¿yor? Yaùam amaçlar¿ neler?
Goldenring JM, Rosen DS. Getting into adolescent heads: an essential update.
Contemp Pediatr. 2004;21(1):64-90.