artma eilimindedir. Hastaliin daha id-
detli ekspresyonunun ailede daha fazla sa-
yida yatkinlik faktörü bulunmasi ile ilikili
olduu düünülmektedir ve bu da proban-
din akrabalari için daha yüksek risk oldu-
u anlamina gelir. Örnein, bilateral yarik
dudak/damai olan bir bireyin akrabalari-
nin tekrarlama riski unilateral yarii olan
bir bireyin akrabalarinin riskine göre daha
yüksektir.
li bir düü olur. Tek gen hastaliklari için,
birbirini izleyen akrabalik derecelerinde
tekrarlama riski her seferinde yariya düer
(örn, otozomal dominant olan bir hastalik
için, tekrarlama riski kardeler için %50,
amca-yeen veya büyükanne/baba-torun
arasinda %25, birinci derece kuzenler ara-
sinda %12.5, vb dir). Multifaktöriyel hasta-
liklarda daha hizli bir düüün görülmesi
(bkz
terini oluturmak üzere kombine olmasi
gerektii gerçeini yansitir ve bu etkenle-
rin uzak akrabalarda ayni ekilde bulunma
olasilii daha düüktür.
hastaliklarinda, tekrarlama riski siklikla
prevalanstan baimsizdir. Fakat multifak-
töriyel hastaliklar için, deneysel çalimalar
göstermitir ki eer popülasyonun preva-
lansina p dersek, kardelerin riski yakla-
ik olarak p'dir.
hesabin tuttuuna iaret etmektedir. Fakat,
bu hesaplanan iliki sadece tahmini deer-
dir ve bütün multifaktöriyel hastaliklar için
doru sonucu vermez.
VE ÇEVREN¾N GÖRECEL¾
ETK¾S¾N¾ ÖLÇME
rölatif etkileri uzun zamandir tartima konusu
olmutur. Genetik ve çevrenin göreceli etki-
lerini görmek için yapilan yaygin çalima be-
yaz irkta her 100 doumdan birinde görülen
ikizlerle yapilmaktadir (kiz doumlar Asyali
ve Afrikalilarda çok daha az görülmektedir).
Charles Darwin'in kuzeni olan Sir Francis
Galton, doa-çevre sorusunu açiklia kavu-
turmak için monozigotik (tek yumurta) ikiz-
lerinin dizigotik (çift yumurta) ikizleri ile kar-
ilatirilabileceini fark etmitir. Embriyonun
hamileliin bainda bölünerek birbirinin aynisi
monozigot (MZ) ikizlerin genleri %100 ora-
ninda aynidir. ki yumurtanin iki farkli sperm
tarafindan döllenmesiyle oluan dizigot (DZ)
ikizler ise farkli zamanlarda doan kardeler
kadar ortak gene sahiptirler. Galton, genler ta-
rafindan etkilenen kiisel özelliklerin MZ ikiz-
lerinde DZ ikizleriyle karilatirildiinda, daha
çok benzerlik göstermesi gerektiini belirtmi-
tir. Kantitatif kiilik özellikleri için (uzunluk,
kan basinci vb) bu benzerlik, -1.0'dan 1.0'a
kadar deiebilen sinif içi korelasyon sabiti ile
ölçülür. 1.0 sinif içi korelasyon, ikizlerin kiilik
özelliklerinde mükemmel pozitif ilikiyi göste-
rir. -1.0 ise mükemmel negatif ilikiyi gösterir.
0, hiç bir iliki olmadiini belirtir. Nöral tüp
defekti gibi, olan ya da olmayan kiilik özellik-
leri için konkordans orani belirlenir (Örn: eer
ikizlerden biri bir özellie sahipse, ötekinin sa-
hip olma olasilii nedir?). Prevalansi cinsiyete
göre farklilik gösteren özellikler için MZ ikizler
ayni cinsiyetteki DZ ikizler ile karilatirilir.
nülen kiilik özellikleri (otizm gibi), MZ ve
DZ ikizleri karilatirildiinda benzerliklerde
azimsanmayacak kadar farklilik gösterir. Ge-
netik tarafindan belirlenme orani düük olan
kizamik gibi hastaliklar benzerlikte az farklilik
gösterirler. Konkordans oranlari ve korelasyon
sabitleri kiilik özelliinin kalitsalliini belirle-
mek için kullanilir. Kalitsallik, genetik faktör-
ler tarafindan etkilenen bir özelliin varyasyon
orani olarak tanimlanir. Kalitsalliin ölçümün-
deki yaygin metod, MZ ikizleri için C
biti) (C
leri elde etmek için yaygin bir ekilde kullanil-
sa da, bazi yargilar ve zorluklar bu çalimalari
karitirmaktadir. Bunlarin en önde geleni MZ
ve DZ ikizlerinin çevrelerinin ayni olduunun
varsayilmasidir. MZ konkordans oranini artti-
racak çevresel yargilar, MZ ikizlerine DZ ikiz-
lerinden daha benzer olduklari eklinde davra-
nildii için ortaya çikacaktir. Bu çevresel etki,
kalitsalliin dier akrabalara (örn, ebeveynler
ve çocuklar) oranla ikizlerde daha yüksek ol-
çalimasinda görülmütür.
nuçlanan somatik mutasyonlarin embriyonik
bölünmeden sonra ortaya çiktiidir (Açikça,
bu mutasyon bölünmeden az bir süre sonra
oluyorsa, farklilik çok daha büyük olacaktir).
Uterusun içindeki ortam tek baina MZ ikizle-
rinin benzerliini etkileyen bir dier faktördür
(örn, farkli amniyonlarin ve koriyonlarin olup
olmamasi ya da ortak kullanilan amniyon ya da
koriyonlarin olup olmamasi).
lamazlar. Bu durumun azlii yüzünden, çok az
hastalik çaliilabilmitir. Buna ramen, psiko-
lojik envanterler farkli çevrelerde yetitirilmi
MZ ikizlerinde dikkate deecek benzerlikte
davranilar göstermektedir.
rin rolünü aratirmak için ikiz çalimalarinin
kullanilmasini destekleyecek yeterli uyumu
göstermitir. Tabi ki, ikiz çalimalari özel ola-
rak genleri iaret edemez. Linkaj (balanti)
analizi, pozisyonel klonlama, gibi dier teknik-
ler bu amaç için kullanilmalidir.
HASTALIKLARIN ALTINDA
YATAN GENLER¾
BEL¾RLEMEK ¾Ç¾N YAYGIN
YAKLAøIMLAR