background image
542
KISIM 11: Kal¿tsal Metabolik Hastal¿klar
bolizmasi hastaliklari) veya tek organla sinirli
kalmasina ramen humoral ve sistemik sonuç-
lar (ör. Üre döngüsü bozukluunda hiperam-
monemi, hepatik glikojenoziste hipoglisemi)
dourduu hastaliklari içerir. Bu siniftaki has-
taliklar semptomlar açisindan büyük çeitlilik
gösterir. Bahsedilen spesifik hastaliklar bu bö-
lüm içerisinde daha sonra tartiilacaktir.
Patofizyolojik bir perspektiften bakildiin-
da, sinif 2 içerisinde yer alan metabolik hasta-
liklar tanisal açidan üç farkli gruba ayrilabilir.
Grup 1
ntoksikasyona neden olan bozukluk-
lar. Bu grup, metabolik bloktan önceki toksik
bileiklerin birikimi sonucu akut ya da ilerleyi-
ci toksikasyon olumasiyla seyreden KMH'lari
kapsar. Bu grupta yer alan KMH'lar; aminoasit
katabolizmasi bozukluklari (fenilketonüri, ak-
çaaaç urubu idrari hastalii, homosistinüri,
tirozinemi vs.), organik asidüriler (metilma-
lonik, propionik, izovalerik vs.), konjenital üre
döngüsü bozukluklari, eker intoleranslari (ga-
laktozemi, kalitsal fruktoz intoleransi), metal
intoksikasyonlaridir (Wilson, Menkes, hemok-
romatozis ve porfirialar). Bu gruba ait hastalik-
lar klinik benzerlikler gösterirler: Embriyoyu
ve fetal geliimi etkilemezler, semptomsuz bir
dönemleri ve klinik olarak akut (kusma, koma,
karacier yetmezlii, tromboembolik komp-
likasyonlar vs.) veya kronik (büyüme gerilii,
gelime gerilii, ektopia lentis, kardiyomiyopati
vs.) semptomlarin gözlendii "intoksikasyon"
dönemleri vardir.
Katabolizma, ate, süregelen ya da aradaki
hastaliklar ve spesifik besinlerin alimi gibi du-
rumlar akut metabolik ataklari tetikleyebilir.
Hastaliin klinii aralikli olarak da geç ba-
langiçli ekilde de gözlenebilir. Tani en doru
ve yaygin olarak plazma ve idrarda aminoasit,
organik asit ve açil-karnitin kromatografisine
dayanir. Bu hastaliklarin çou tedavi edilebilir-
dir ve toksinin özel diyet uygulamalari, ekstra-
korporyal yöntemler veya "temizleyici" ilaçlar
(karnitin, sodyum benzoat, penisilamin vs.) ile
acil bir ekilde atilmasini gerektirir.
Patofizyolojilerinin oldukça farkli olmasina
ramen nörotransmitterlerin (monoaminler,
GABA ve glisin) yapim ve yikimina ilikin
KMH'lar da bu gruba dahil edilebilir, çün-
kü birçok ortak karakteristie sahiptirler: ara
metabolizma ile ilikili KMH'lardir; tanilari
plazma, idrar ve BOS analizlerine (aminoasit,
organik asit analizleri vs.) dayanir; ve bazila-
ri (ör. 3-fosfogliserat dehidrogenaz eksiklii)
iintrauterin dönemde balami olsa bile tedavi
edilebilirdir.
Grup 2
Enerji metabolizmasina dair bozuk-
luklar. Bu KMH'lar karacier, miyokard, kas,
beyin veya dier dokulardaki enerji üretimi
ya da yararlanimindaki kismi ya da tam ek-
siklik sonucu oluan semptomlari gösterirler.
Bu grup mitokondrial ya da sitoplazmik enerji
metabolizmasi bozukluklari olarak ayrilabilir.
Mitokondrial bozukluklar daha iddetlidir ve
genellikle tedavi edilemezler. Bunlar; konjeni-
tal laktik asidemiler (piruvat taiyici bozukluk-
lari, piruvat karboksilaz, piruvat dehidrogenaz
ve Krebs döngüsü), mitokondrial solunum zin-
ciri bozukluklari, ya asidi oksidasyonu (YAO)
ve keton cismi metabolizmasi bozukluklaridir.
Sitoplazmik enerji metabolizmasi bozukluklari
genellikle daha az iddetlidir. Bunlar; glikoliz,
glikojen metabolizmasi ve glukoneogenez bo-
zukluklari, hiperinsülinizm ve glukoz taiyici
bozukluklari (tamamen tedavi edilebilirdir);
siklikla tanimlanan kreatinin metabolizma-
si bozukluklari (kismen tedavi edilebilirdir);
ve pentoz fosfat yolaina ilikin KMH'lardir
(tedavi edilemez). Bu grubun yaygin görülen
semptomlari; hipoglisemi, hiperlaktatemi, he-
patomegali, iddetli yaygin hipotoni, miyopati,
kardiyomiyopati, büyüme gerilii, kalp yet-
mezlii, dolaim bozukluu, ani bebek ölümü
ve beyin tutulumudur. Bazi mitokondrial bo-
zukluklar ve pentoz fosfat yolai bozukluklari
embriyoya ve fetal geliime etki ederek dismor-
fizme, displaziye ve malformasyonlara neden
olabilir. Tani zordur; biyopsiler ve hücre kül-
türleri gerektiren enzim analizlerine, fonksiyon
testlerine ve moleküler analizlere dayanir.
Grup 3
Kompleks moleküllerle ilikili bo-
zukluklar. Bu grup hücresel organelleri ve
kompleks moleküllerin yapim-yikimini bozan
hastaliklari kapsar. Semptomlar kalici ve iler-
leyicidir, araya giren olaylarla ve besin alimiyla
ilikili deildir. Bu grup lizozomal depo bozuk-
luklarini, peroksizomal bozukluklari, alfa1-
antitripsin eksiklii, karbohidrattan yoksun
glikoprotein (CDG) sendromu gibi hücreiçi
tainim ve oluum bozukluklarini, safra asidi
ve kolesterol sentezi ile ilgili KMH'lari içerir.
Neredeyse hiçbiri akut olarak tedavi edilemez;
ancak günümüzde bazi lizozomal bozukluklar
için enzim replasman tedavileri vardir.
ekil
134-1
'de bu bozuklurlarin hücre içindeki loka-
lizasyonlari gösterilmitir.
Q GENET¶K
KMH'larin çounluu otozomal resesif ka-
litilmasina ramen bir kismi X'e bali resesif,
çok az bir kismi da dominant kalitilmaktadir.
Gelimi ülkelerde daha az çocuk sayisi nede-
niyle çou vaka sporadik olarak ortaya çikar.
Akrabalik nadirdir, birçok hasta birleik hete-
rozigotdur. Bu durumlarda fenotip daha hafif
mutasyonlar tarafindan oluturulur. Maternal
olarak kalitilan mitokondrial genomdaki mu-
tasyonlar KMH'larin hizla büyüyen bir alt gru-
bunu oluturmaktadir; bu bozukluklar nadir
genetik ve klinik karakteristik göstermektedir.
Gen ürününün bilinmedii ya da tamamen
tanimlanamadii dier genetik hastaliklarla
karilatirildiinda, neredeyse tüm KMH'lar
esas olarak yönlendirici biyokimyasal profil
ve enzimatik bozukluun dorulanmasi ile ta-
nimlanabilir. Bu biyokimyasal metodlar tanisal
ilemlerin ve hastaliin yönetiminin esasini
oluturur. Bu durumlarin çou için antenatal
tani olanai vardir.
Q KL¶N¶K G¶D¶é
Metabolik hastaliklardan çok azi (fenilketo-
nüri) tüm popülasyonda ya da riskli ailelerde
yenidoan taramalari ile saptanir. Bunlardan
baka bir metabolik hastalik için olasi dört kli-
nik durum vardir:
1. Akut ya da kronik antenatal ve neonatal
period.
2. Geç balangiçli akut ve tekrarlayan koma,
ataksi, kusma ve asidoz gibi ataklar eklin-
de semptomlar.
3. Kronik ve ilerleyici yaygin semptomlar
temelde gastrointestinal (kronik kusma),
büyüme gerilii, hipotoni, tekrarlayan en-
feksiyonlar, musküler veya nörolojik (mi-
yopati, gelime gerilii, nörolojik gerileme,
epilepsi).
4. Herhangi bir organ ya da sistemin (kalp,
karacier, barsak, böbrek, akcier, endok-
rin, immün ve hematolojik sistem, kemik
ve kollajen) spesifik ve sürekli tutulumu.
Birçok KMH'lar kardiyomiyopati, hepato-
megali, lens dislokasyonu, renal tübülopa-
ti, hiperkeratotik plaklar gibi spesifik, izole
semptomlarla ortaya çikabilir.
lk üç grup ilerleyen bölümlerde anlatilacak-
tir. Dördüncü gruptaki spesifik durumlar on-
line olarak ulaabilirdir. Tüm tedavi edilebilir
bozukluklar kalin yazilmitir.
Neonatal ve Erken ¶nfant Dönemi
Q
Akut Ensefalopati ve Metabolik
Çöküntü
Yenidoanin air hastaliklara kari kisitli bir
yanit spektrumu vardir. KMH'lar solunum
güçlüü, hipotoni, zayif emme refleksi, kus-
ma, letarji, nöbetler gibi kolaylikla sepsis ya da
dier yaygin nedenlere atfedilebilecek spesifik
olmayan semptomlarla ortaya çikabilir. Daha
önce bir kardein benzer bir KMH'tan dolayi
ölümü sepsis, kardiyak yetmezlik veya intra-
ventriküler hemorajiye balanmi olabilir.
Grup 1 bozukluklar; normal gebelik ve do-
um sonrasi, semptomsuz bir peryod ile in-
fantta durmaksizin ilerleyen belirgin bir ne-