Multifaktöriyel
Kal¿t¿m
Çeviri: Yavuz Bayram
temeli epeyce iyi anlailmi olmasina karin bu
hastaliklar, pediatrik popülasyondaki toplam
hasta yüküne bakildiinda, birden çok (mul-
tipl)
nazaran daha küçük oranda bulunmaktadir.
Bu ikinci kisim hastaliklara nöral tüp defektle-
ri, konjenital kalp defektleri, izole yarik dudak/
damak ve "clubfoot" deformitesi örnek olarak
verilebilir. Birçok multifaktöriyel hastalik do-
umdan itibaren bulunmaktadir ve bu yüzden
konjenital malformasyon olarak deerlendiril-
mektedir. Fakat dierleri, mesela infantil otizm
ve tip 1 diyabet gibi, tipik olarak ileri çocukluk
döneminde görülmektedir. Bu bölümde multi-
faktöriyel hastaliklarin genetii ile ilgili temel
kavramlari, pediatrik popülasyonda görülen
hastaliklarin üzerinde durularak ele alinacaktir.
özellik, multipl genetik ve çevresel faktörlerin
fenotip üzerindeki etkilerinin sonucu olarak
insan popülasyonunda normal bir dailim ser-
gilemektedir (Bu yüzden multifaktöriyel olarak
isimlendirilir). Bu bölümde üzerinde durul-
masi gereken hastaliklarin birçou bir birey-
de mevcuttur ya da yoktur. Bu hastaliklar için
altta yatan ve ailesel çan erisini takip eden bir
yatkinlik dailimi vardir. Eer bir bireyin eik
deerini amaya yetecek kadar yatkinlik fak-
törü varsa, o zaman o kii hastaliktan etkilenir
(
tür cinsiyete özgü eik deeri modelini takip
ediyor gibi görünen multifaktöriyel hastaliklar
için klasik bir örnektir. Pilordaki darlik sonu-
cu konstipasyon, kronik kusma, kilo kaybi ve
elektrolit dengesizliinin olutuu bu doum-
sal defekt yaklaik olarak diilerde 1:1000 ve
erkeklerde 1:200 oraninda görülür. Bu örnek
yatkinlik eik deerinin diilerde erkelerden
daha yüksek olduunu göstermektedir. Buna
bali olarak, etkilenmi diilerin etkilenmi er-
keklerden daha fazla yatkinlik faktörüne sahip
olmasi gerekmektedir. Daha hazla risk faktörü-
ne sahip olduklarindan etkilenmi diilerin, et-
kilenmi çocuk sahibi olma ihtimali daha yük-
mi diilerin çocuklarinda etkilenmi erkekle-
rin çocuklarina göre oldukça yüksek olduunu
gösteren
Bu multifaktöriyel hastalikta eik deerin dii-
ler için erkeklerden daha yüksek olduu düü-
nülmektedir ve yapilan geni çapli bir çalima-
da etkilenmi diilerin kardelerinde tekrarla-
ma riskinin etkilenmi erkeklerin kardelerine
göre iki kat daha fazla olduu gösterilmitir
(%7'ye kari %3.5).
HASTALIKLAR ¾Ç¾N
TEKRARLAMA R¾SKLER¾
ri neredeyse kesin bir ekilde bilinmektedir
(Otozomal-dominant hastaliklar için %50 ve
otozomal-resesif hastaliklar için %25 olmakla
birlikte eksik penetrans bu olasiliklari düüre-
bilir). Bunun tersine genetik ve çevresel faktör-
lerin sayisi bir çok multifaktöryel hastalik için
bilinmemektedir. Bu hastaliklar için deneysel
tekrarlama riski (örn, direkt gözleme dayali
riskler) etkilenmi bireylerden oluan bir po-
pülasyonu tanimlayarak ve ayni hastaliktan et-
kilenmi akrabalarinin oraninin bir tablosunu
çikartarak tahmin edilebilir. Mesela farz edelim
ki nöral tüp defektinden etkilenmi bireylerin
toplam 1000 tane kardei belirlendi. Eer bu
kardelerden 30 tanesi nöral tüp defektinden
etkilenmise, o zaman deneysel tekrarlama riski
%3'tür.
itikçe geçici olarak deneysel tekrarlama risk-
leri bir popülasyondan dierine deikenlik
gösterebilir. Bu yüzden, dorusunu söylemek
gerekirse, deneysel risk faktörleri popülasyona
nen modellerden birkaç önemli noktada fark-
lilik gösterir:
1. Tekrarlama riski aile içerisinde etkilenmi
ventriküler septal defekt için kardelerde
tekrarlama riski eer bir karde etkilenmi-
se %3 gibi hesaplanmitir. Eer ayni ailede
iki karde etkilenmise o zaman tekrarlama
riski %10'a yükselir. Bunun aksine tek gen
hastaliklari için tekrarlama riski ailedeki
etkilenmi birey sayisina bakilmaksizin
aynidir. Bir ailede multifaktöriyel bir has-
taliktan etkilenmi bireylerin sayisinda
arti gözlenirken aslinda riskin kendisi
deimez, fakat ailenin yatkinlik dailimi
normal deerinin üzerinde bulunduu gö-
rünür hale gelir (yani, daha fazla genetik
ve/veya çevresel risk faktörüne sahiptirler),
bu da her bir karde için daha yüksek risk
olduu sonucunu dourur.
riski daha yüksektir. Yukarida belirtilen pi-
lor stenozu ve otizm örneklerinde olduu
gibi, daha az etkilenmesi beklenen cinsi-
yetteki etkilenmi bireyin normal yatkinlik
dailiminin üzerinde bulunduu düünü-
lür. Dolayisiyla, bu bireyin akrabalari daha
pyloric stenosis suggesting a specific maternal effect.