Hormonlar¿n
Etki Mekanizmalar¿
Çeviri: Hakan Döneray
kilemek üzere bir doku veya organ tarafindan
dolaima salgilanan moleküle hormon denir.
Salgilanan hormonun hedefi bezden uzak yer-
leimli hücreler (endokrin etki), bezin kendisi
(otokrin etki) veya beze komu hücreler (pa-
rakrin etki) olabilir.
bölüm, ana siniflamadaki balica hormonlari
tarif edecek ve onlarin salikta ve hastalikta na-
sil bir rol oynadiklari hakkinda metodolojik bir
baki açisi salayacaktir. Her bir hormon siste-
mi; hormon üreten bir bez, hormonun kendisi
ve dolaimda bulunan balayici proteinlerden
oluur. Balayici proteinler mevcut hormon
deposu içinde adeta dolaan bir havuz duru-
mundadir. Buna ek olarak, hormonlarin da-
ilimini ve dolaimdaki varliini deitirerek,
hormonlarin aktivite hizini da düzenlerler. Ser-
best hormonun veya ligandin hedef hücre yü-
zeyindeki özel bir reseptöre balanmasi, hücre
fonksiyonunu deitiren ikincil habercilerin
veya bir seri sinyal kaskadi olarak bilinen sin-
yal iletim yolaklarinin aktive olmasina yol açar.
Hormonun hücre fonksiyonu üzerine olan et-
kisi, sinyal yolaklarinin aktivitesinde rol alan
düzenleyici moleküller tarafindan deitirilir.
rilir. Amino asit zincirinden oluan peptid ya-
pili hormonlar en büyük grubu oluturur. Kü-
hormon (ADH), gonadotropin-serbestletirici
hormon (GnRH) ve tirotiropin-serbestletirici
hormon (TRH) bulunur. nsülin ve büyüme
hormonu (BH) protein yapisinda olup, büyük
peptidlerden oluan hormonlardir. Glikopro-
tein yapisinda olan hormonlar karbonhidrat
yan zincirine sahiptir. Bu yapidaki hormonlar;
human koryonik gonadotropin (hCG), luteini-
zan hormon (LH), follikül-stümülan hormon
(FSH) ve tiroid stümülan hormon'dur (TSH).
Amino asit türevi hormonlarda molekülün son
kismina tirozin ve triptofan gibi amino asitle-
rinden gelen bir NH
grupta yer alir. Peptid yapili hormonlarin etkisi
genel olarak hücre yüzeyinde bulunan resep-
törler vasitasiyla gerçekleir.
lerden oluur. Bu hormonlar kolesterol (örnek,
testosteron, kortizol) veya eikonazoidlerden
(prostaglandinler) sentez edilir. Retinoidler (A
vitamini) ve D vitamini gibi steroid yapisinda
olan dier hormonlar ise vitamin kökenli hor-
monlardir. Genel olarak, tiroid hormonlari, ste-
roid yapisinda olan hormonlar, retinoidler ve
D vitamini yada eriyen ve etkilerini hücre içi
reseptörler vasitasiyla gösteren hormonlardir.
SINIFLAMASI
rine (hücre yüzeyi veya sitozolik nükleer) göre
iki ana grupta toplanir. Reseptörler yapilari ve
iletim mekanizmalarina göre alt gruplara ay-
rilir (
bulunan reseptörlere balanir. Böylece, hücre
zarinda balayan uyari, ikincil haberciler va-
sitasiyla iletim kaskadini aktive eder ve hücre
içinde deiiklie yol açar. Hücre zari resep-
törleri; G-protein-coupled reseptörleri, tirozin
kinaz reseptörleri, sitokin ailesi reseptörleri ve
grupta toplanir. Peptid yapili hormonlarin ter-
sine, lipofilik hormonlar etkilerini sitozolik re-
septörler vasitasiyla gösterir. Hormon-reseptör
kompleksi nükleusa geçer. Nükleusta aktive
olan reseptör gen promoterinde "cevapli ele-
ment" olarak adlandirilan özel balanma bölge-
sine yapiir ve DNA üzerindeki hedef genlerin
transkripsiyonunu etkiler. Nükleer reseptörler;
ligandla aktive olan reseptörler ve "orfan" re-
septörler (endojen ligandlari bilinmeyenler)
olmak üzere iki gruba ayrilir. Ligandla aktive
olan reseptörler de "klasik" reseptörler (steroid,
tiroid ve retinoid hormonlarin reseptörleri) ve
"orfan-kabullenilmi" reseptörler olarak daha
alt gruplara ayrilir. Orfan-kabullenilmi resep-
törler, ya asidi, kolesterol/safra asidi ve kse-
nobiyotik gibi eksojen maddelere balanir. Bu
reseptörlerin endojen ligandlara sahip olduu
daha sonradan bulunmutur.
G-Protein-Coupled Reseptörler
teinlerinden oluan heterodimerik bir molekül-
dür. Yedi çeit transmebran (veya heptahelikal)
GPCR tanimlanmitir. Bu reseptörler ikincil ha-
berci bir yolak ile birleerek çaliirlar. GPCR sayi
olarak bine yakindir ve reseptör ailesi içinde en
büyük grubu oluturur.
dan kullanilir (
reseptörler ve koku duyusunda odorant resep-
törler gibi) ve endojen ligandlari bilinmeyen
("orfan" reseptörler) hücre dii bazi maddeler
tarafindan da kullanilmaktadir.
heliksten oluan bir demet ve bir karboksi-
terminal sitoplazmik kuyruktan oluur.
rin aktive olmasini salayan alfa, beta ve gam-
ma adinda birer subünitten oluur.
Bozukluklar¿