günümüzde vazgeçilmez bir bafll>k oldu¤u kabul edilmektedir.
Bununla birlikte, bu yeni u¤raflla egzersize kat>lan kifliler orga-
nizmalar>n>n toleranslar> üstüne ç>kabilmektedir. Yeterince
ön haz>rl>k yapmadan yap>lan egzersizler ile afl>r> zorlamalar
dikkatin azalmas>na, kazalara ve yaralanmalara yol açabilir.
Spor yaralanmalar> genel olarak sportif aktiviteler s>ras>nda
meydana gelen her türlü hasar>n kollektif ad>d>r.
Endojen (kifliye ait) faktörler; fiziksel eksiklikler (kas zay>fl>¤>,
eklem k>s>tl>l>¤>, yetersiz esneklik), yorgunluk ve afl>r> yüklen-
me, anatomik sorunlar, psikolojik faktörler (afl>r> istek, h>rs),
geçirilmifl ve tam tedavi edilmemifl yaralanmalar, kas sertlikle-
ri (afl>r> egzersiz ve enfeksiyona ba¤l>), yafl ve cinsiyettir (1,2).
Ekzojen (çevresel) faktörler ise kötü ve yanl>fl spor tekni¤i, ye-
tersiz ve kötü antrenman, kalitesiz malzeme kullan>m>, uygun
olmayan zemin ve çevre (hava flartlar>), kurallara uymamak
olarak s>ralanabilir (3).
le oluflan yap>d>r. Spor yaralanmalar>nda daha çok eklem ve
yumuflak dokular> içeren yaralanmalar görülür. Yumuflak do-
ku kavram>n>n içine deri, deri alt> ya¤ dokusu, kas, fasya, ten-
don, ligamentler, kapsül, arter, ven, sinirler ve k>k>rdak doku-
su girmektedir. Yumuflak doku deriden hyalin k>k>rda¤a kadar
olan bütün kesiti kapsar. Sportif aktiviteler nedeniyle yumu-
flak dokuda en fazla yaralanan yap> ise ligamentlerdir (%38),
bunu tendonlar (%19), ard>ndan da kas dokusu (%14) izler
(4,5). Ligamentler ise kemik-kemik ba¤lant>y> sa¤layan fibröz
dokunun k>sa-genifl bandlar>ndan oluflan yo¤un düzenli ba¤
dokusu yap>lar>d>r. Elastik fibrilleri vard>r ve uzama katsay>s>
düflüktür. Bu yüzden yaralanma riski daha yüksektir, avulsi-
yon k>r>¤> geliflebilir. Normalde yap>s>ndaki kollajenin %90'>n>
tip 1 kollajen oluflturur. Yaralanan ligamentlerda ise tip 3 kol-
lajen miktar> artar ancak yine de en fazla bulunan tip 1 kolla-
jendir.
na göre farkl> flekillerde görülebilmektedir. Üç s>n>fta incele-
nebilir;
1. "Strain"- burkulma, zorlanma: Daha çok kas - tendon bi-
3. "Laserasyon"- y>rt>k
(%32), hamstring (%28), adduktor kaslar (%19) ve gastrok-
nemiustur (%12) (6).
rekt ve indirekt yolla meydana gelen kas dokusu travmalar>n-
da, miyofibriler y>rt>klar meydana gelir. Bu patoloji, travma-
n>n enerjisi ile meydana gelecek hematomun ciddiyeti ile do¤-
ru orant>l>d>r. Yüksek enerjili travma hematom miktar>n> art-
t>racak ve "intrafasiküler" alanda kompartman bas>nc>n>n
yükselmesine neden olacakt>r. Düflük enerjili travmalara se-
konder hematom ise intrafasiküler düzeyde kalarak kolay re-
zorbe olur ve k>sa zamanda kas dokusu onar>m> sonucu fizyo-
lojik dokuya dönüflür, yani olay lokalize kal>r. Bu gibi durum-
larda buz uygulanmas>, non-steroid antiinflamatuvar ilaçlar
(NSAII), elevasyon, k>sa süreli istirahat ve kompresif bandaj-
lar travmatik hematomu kontrol eder. Fakat kanama "interfa-
siküler" alanda olursa, ortaya ç>kan tablo "Kompartman Sen-
dromu" sonucunda kal>c> deformitelere neden olabilir. Bu fiz-
yopatolojik de¤iflimlerden dolay> hasta yak>n izleme al>nmal>,
özellikle spocularda s>k görülen kuadriseps, hamstring, gas-
trosoleus ve biseps travmalar> bir süre de olsa hastane orta-
m>nda izlenmeli, dolafl>m kontrolleri, gerek klinik veriler ge-
rekse doppler ultrasonografi ile de¤erlendirilmelidir (7). Aksi
takdirde ortalama 20-30 mmHg olan intrakompartmantal ba-
s>nç artar ve damar-sinirler bas>ya u¤rar. Geçici veya kal>c> is-
kemi sonucunda meydana gelen kas dokusu nekrozlar> fibröz
doku proliferasyonunu artt>r>r ve skar dokusunun fibröz
bantlara dönüflmesini sa¤lar ve sonuçta kontraktürler geliflir.
Kontrakte olmufl tendon, kas dokusu fonksiyonlar>n> bozar ve
geriye dönüflü olmayan patolojilerle yani fleksiyon-ekstansi-
yon kontraktürleri ile karfl>m>za ç>kar. Takip s>ras>nda; kapil-
ler nab>z, ekstremite nabazan kontrolleri, derinin renk de¤i-
fliklikleri, ödem, pasif ve aktif hareketlerle oluflan a¤r> ve hare-
ket s>n>r>n>n de¤erlendirilmesi mutlaka yap>lmal>d>r. Kom-
partman bas>nc>ndaki ciddi art>fl dekomprese edilmeli ve do-
lafl>m>n do¤al seyrine kadar hasta mutlak suretle hastane orta-
m>nda izlenmelidir.
olabilir. Parsiyel y>rt>klar fibröz ve granulasyon dokusu ile k>-
sa sürede iyileflirler. Kronik zedelenmeler sonras> oluflacak y>r-
t>klar ise sonradan meydana gelebilecek tam y>rt>klar için ze-
min olufltururlar (fiekil 1). Özellikle afl>r> kullan>ma ba¤l> ya-
ralanmalarda tekrarlayan travmalar, kas dokusun tam y>rt>k-
Doku ve Eklem Travmalar>
Dr. Ö. Ahmet Atay, Dr. Mehmet Ayvaz, Dr. Ak>n Üzümcügil,
Dr. Gürsel Leblebicio¤lu, Fzt. Defne Kaya