background image
Tan>m
A¤r> genel olarak hastalar>n hastaneye baflvurular>nda en s>k
bildirilen yak>nmad>r (1). A¤r> sözcü¤ünün kökeni Latince
"poena" sözcü¤ünden gelmektedir ve anlam> ceza, cezaland>r-
mad>r. O dönemde a¤r>n>n insano¤luna verilmifl bir ceza ol-
du¤u düflünülmekteydi. Günümüzde ise Uluslararas> A¤r>
Araflt>rmalar> Teflkilât> (IASP) Taksonomi Komitesi taraf>n-
dan yap>lan tan>mlamaya göre a¤r>; "vücudun herhangi bir
yerinden kaynaklanan, gerçek ya da olas> bir doku hasar> ile
birlikte bulunan, insan>n geçmiflteki deneyimleriyle ilgili, duy-
sal, affektif, hofl olmayan bir duyudur". Bu tan>mdan anlafl>la-
ca¤> gibi a¤r>da vücutta oluflan bir doku hasar>n>n yan>nda
kültürel ve psikolojik faktörler de rol oynar. Ayn> fliddetteki
bir uyaran>n farkl> kiflilerde de¤iflik fliddette a¤r> oluflturma-
s>nda da bu faktörler etken olabilir.
Nosisepsiyon terimi Latince noci (= zarar, yara) sözcü-
¤ünden köken al>r. Travmatik ya da a¤r>l> uyaranlara nöral ya-
n>t> belirtir. Tüm nosiseptif uyar>lar a¤r>ya neden olurken,
tüm a¤r>lar>n alt>nda bir nosisepsiyon yatmayabilir.
A¤r>n>n alg>lanmas> için baz> özgün nöronlar>n uyar>lma-
s> gerekir. Genellikle yüksek eflik de¤erli reseptörlerin uyar>l-
mas> sonucu ince miyelinsiz liflerle (C ve A
) tafl>n>r.
A¤r>n>n iletimi üç nöronlu bir yolak ile gerçekleflir. Primer
afferent ganglionlar arka kökte bulunur. Her nöronun bir ak-
sonu vard>r ve bu akson ikiye ayr>larak bir ucu innerve etti¤i
periferik dokulara giderken, di¤er ucu spinal kordun arka
boynuzunda ikinci nöronla sinaps yapar. ra nöronlar
orta hatt> çaprazlayarak karfl> spinotalamik traktustan talamu-
sa ç>kar ve burada üçüncü s>ra nöronlarla sinaps yapar. Bura-
dan ç>kan uzant>lar ise internal kapsül ve Korona radiata'dan
geçerek postsantral girusa da¤>l>r.
Ameliyat Sonras> A¤r>
Ameliyat sonras> a¤r>, cerrahi bir giriflim geçirmifl bir hastada,
önceki hastal>¤> ve geçirdi¤i giriflimin sonucu olarak geliflen
akut bir a¤r> olarak tan>mlan>r. Ameliyat sonras>nda geliflen
a¤r>n>n kütanöz, derin somatik ve visseral olmak üzere üç bi-
lefleni vard>r. Kütanöz bileflen, kütanöz sinirlerin hasar> ve al-
gojenik maddelerin sal>n>m> ile ortaya ç>kan keskin ve iyi loka-
lize edilen a¤r>d>r. Derin somatik bileflen, algojenik maddele-
rin salg>lanmas> ve nosiseptif efli¤in düflmesinin sonucu orta-
ya ç>kar. Kas, fasya, plevra ve peritondaki hasarlanm>fl sinirle-
rin katk>s> da vard>r. Yayg>n , s>z> fleklinde hissedilir. Visseral
bileflen ise, uygulanan cerrahi giriflimlerin uyar>lar>n süreklili-
¤ine neden olmas> ile geliflir. Künt, s>z> fleklinde ve yayg>n ka-
rakterdedir.
Ameliyat sonras> a¤r>s>n>n giderilmesinin avantajlar>; der-
lenmenin h>zlanmas>, hastanede kal>fl süresinin uzamas>, has-
tane masraflar>n>n azalmas>, hasta memnuniyetinin artmas>,
kronik a¤r>ya dönüflümün azalmas> ve genel olarak hasta aç>-
s>ndan yaflam kalitesinin artmas>d>r.
Amerika Birleflik Devletleri'nde y>lda 100 milyon cerrahi
giriflimin gerçeklefltirildi¤i ve bunlar>n %80'inden fazlas>nda
ameliyat sonras> a¤r> oldu¤u bildirilmifltir. Ayr>ca a¤r>s> olan-
lar>n %86's>nda, a¤r> fliddetinin orta ve üzeri oldu¤u saptan-
m>flt>r (2).
Ameliyat Sonras> A¤r>n>n Sistemler
Üzerine Etkileri
Ameliyat sonras> a¤r> fizyolojik bir durum de¤ildir. Bu neden-
le sistemler üzerinde etkileri söz konusudur.
Kardiyovasküler Sistem:
A¤r>n>n kardiyovasküler sistem
üzerindeki etkileri; taflikardi, periferik vasküler dirençte art>fl,
hipertansiyon, miyokard oksijen tüketiminde art>fl, miyokard
iskemisi, bölgesel kan ak>m> de¤ifliklikleri, derin ven trombo-
zudur. Bu yan>tlar özellikle kardiyovasküler hastal>¤> olan ve
rezervi s>n>rl> hastalarda intra ve ameliyat s>ras>nda ve sonras>
sorunlara neden olabilir.
Solunum Sistemi:
Ameliyat sonras> a¤r>s> olanlarda a¤r> ne-
deniyle öksürememe ve solunumun yüzeyelleflmesi sözkonu-
su olabilmektedir. Bunun sonucunda akci¤er volümlerinde
azalma, hipoksemi, atelektazi, pnömoni gibi komplikasyonlar
geliflebilmektedir.
Gastrointestinal Sistem:
Barsak motilitesinde azalmaya
neden olabilir. Bu da ameliyat sonras> dönemde hasta derlen-
mesini olumsuz etkileyecektir.
Genitoüriner Sistem:
A¤r> üriner retansiyonu da art>rabilir.
Nöroendokrin Sistem ve Metabolik Yan>t:
A¤r>s> olan
hastalarda kortizol, katekolamin, glukagon, büyüme hormo-
nu, vazopressin, renin, anjiyotensin ve aldosteron gibi katabo-
lik hormonlarda art>fl olmaktad>r. Buna karfl>n insülin ve tes-
testeron gibi anabolik hormonlar azalmaktad>r. Sempatik to-
nusta artma da yara iyileflmesinde gecikmeye neden olabil-
mektedir.
:
A¤r> sonucu kas spazm> oluflabilir. Ayr>ca cer-
rahi sonras> immobilite ve ekstremiteleri oynatamama, derin
ven trombozu gibi tedaviyi zorlaflt>ran komplikasyonlara yol
açabilir.
292
24
BÖLÜM
Cerrahi Hastada A¤r>
ve Tedavisi
Dr. Altan fiahin