background image
Safra yollar> hastal>klar>n>n tan> ve tedavisindeki geliflmelerin
ço¤u son yüzy>l içinde olmufltur. Safra tafllar> ilk defa V. yüz-
y>lda Yunanl> doktor Alexander Trallinus taraf>ndan tan>m-
lanm>flt>r, ayn> yazar safra yollar> tafllar>n> da tan>mlam>flt>r.
Efes flehrinden Soranus, sar>l>k yan>s>ra ekstrahepatik safra
yollar> t>kanmas>n>n iflaretleri olan akolik d>flk>, koyu idrar ve
kafl>nt>y> tan>mlam>flt>r.
Safra yollar> patolojisinin cerrahi tedavisi ilk defa
na (980-1037) tan>mlam>fl, kar>n duvar> apselerinin cerrahi
olarak drenaj>n> takiben safra fistülünün geliflebilece¤ini be-
lirtmifltir. Bu durum muhtemelen inflame safra kesesinin ka-
r>n duvar>na aç>lmas> sonucudur.
l> koledokolitotomiyi Basel'li Ludwig Courvoisi-
er yapm>fl ve safra yollar>n>n t>kanmas>n>n anlafl>lmas>nda kat-
k>lar> olmufltur.
20. yüzy>lda en önemli baflar>lar görüntüleme alan>nda ya-
p>lm>flt>r. Bu sahadaki ilk bulufl 1924'de Graham ve Cole tara-
f>ndan kolesistografinin insanda uygulanmas>d>r. 1932'de
operatif kolanjiyografi ve ilkeleri tan>mlanm>fl 1953'te ilk defa
kolesintigrafi baflar> ile uygulanm>flt>r, perkütan transhepatik
ve endoskopik retrograd kolanjiyografi 1950'den beri uygu-
lanmaktad>r. Son yirmi sene içinde ultrasonografi, bilgisayar-
l> tomografi ve magnetik rezonan görüntüleme safra yollar>
hastal>klar>n>n tan> ve tedavisinde kullan>ma girmifltir.
Anatomi
Safra kesesi ve ekstrahepatik safra yollar> primitif foregut'dan
de¤iflim gösterirler ve karaci¤er ile birlikte oluflurlar. Ekstrahe-
patik safra yollar> hepatoduodenal ligament içinde uzan>rlar,
medialinde hepatik arter posteriorunda vena porta bulunur.
Sa¤ anterior ve posterior segmental safra yollar> birleflerek sa¤
hepatik kanal> oluflturur. Sol lateral ve medial safra yollar> bir-
leflerek sol hepatik kanal> meydana getirirler. Daha sonra sa¤
ve sol hepatik dallar porta hepatisde birleflerek ana hepatik
safra kanal>n> olufltururlar. Sa¤ ve sol hepatik kanallar>n uzun-
lu¤u 1-4 cm aras>nda de¤iflir, sol hepatik kanal transvers sey-
retti¤inden ulafl>lmas> daha kolayd>r. Sistik kanal>n da ana he-
patik kanala aç>lmas> ile ana safra kanal> (koledok kanal>)
oluflturulur. Koledok kanal> supra duodenal, retroduodenal
ve infraduodenal olmak üzere üç k>s>mda incelenir ve uzunlu-
¤u sistik kanal>n aç>ld>¤> seviyeye göre de¤ifliklik gösterir. fraduodenal parças> pankreas ve daha sonra duodenum duva-
r> içinde seyrederek duodenum medial duvar>nda papilla Va-
teriyi oluflturarak duodenuma aç>l>r. Son k>s>m Oddi sfinkteri
ile sar>lm>flt>r, bu oluflum karaci¤erden salg>lanan safran>n du-
odenuma geçiflini düzenler. n %75'inde safra kanal>
papilla Vatere aç>lmadan önce pankreatik kanalla birleflerek
ortak kanal oluflturur, %25'inde ise safra kanal> ve pankreatik
kanal duodenuma ayr> ayr> (papilla Vateri'de) aç>l>rlar.
Ekstrahepatik safra yollar>n>n ve onlar> besleyen arterlerin
anatomik varyasyonlar> cerrah için önemlidir, çünkü bunlar>n
zaman>nda tan>mlanmamas> safra yollar>n>n iatrojenik zede-
lenmesine yol açar. Bunun sonucunda safra yollar> darl>klar>,
biliyer sepsis, siroz, portal hipertansiyon ve ölüme neden ola-
bilirler. Bunlar>n bafl>nda sistik kanala ait olanlar gelir, sistik
kanal normalden uzun olup koledokun önünden veya arka-
s>ndan seyrederek arka, ön veya sol yan duvar>na aç>labilir.
Bazen sistik kanal çok daha uzun olup koledok ile beraber sey-
reder, papilla Vatere yak>n koledoka aç>l>r veya baz> kronik
kolesistit vakalar>nda çok k>sa olabilir ve koledok kolayca sis-
tik kanal zannedilip ba¤lanabilir. Son olarak "aksesuar" bir
safra kanal> karaci¤erden ç>k>p sistik kanala veya ana hepatik
kanala aç>labilir. Esas>nda bu aksesuar kanal olmay>p sa¤ ante-
rior veya sa¤ posterior segmental safra kanal>n>n anormal bir
seyir göstermesidir.
Bunlar>n yan>s>ra hepatik ve sistik arterlerin anatomik de-
¤iflkenlik göstermeleri de cerrahi yönden önemlidir. Sa¤ hepa-
tik arter yaylanarak safra kesesine yak>n bir seyir gösterir, bu-
na "katerpillar hörgücü" denir, e¤er dikkatli diseksiyon yap>l-
mazsa cerrahi travmaya neden olabilir. Çok k>sa olan sistik ar-
ter yine sa¤ hepatik arteri riske sokar veya koledokun önün-
den seyreden sa¤ hepatik arter yanl>fll>kla sistik arter olarak al-
g>lanabilir.
Ekstra-Hepatik Safra Yollar>n>n Fizyolojisi
Ekstra-hepatik safra yollar>n>n bafll>ca fonksiyonu karaci¤er-
den duodenuma safran>n tafl>nmas>d>r. fonksiyonu ise safran>n konsantrasyonunu art>rmak ve kar>fl>-
m>n> de¤ifltirmektir, ki insanda bu daha çok safra kesesinin ifl-
levidir.
Hayvan deneylerinden anlafl>ld>¤>na göre safra kesesi ol-
mayan hayvanlarda (at, fare, güvercin v.s.) ampüller sfinkte-
rin direnci çok az veya yoktur ve karaci¤erden salg>lanan safra
devaml> bir flekilde duodenuma akar. Aksine safra kesesi olan
canl>larda, açl>kta koledokun alt ucundaki ampuller sfinkter
safra ak>m>na belirli derecede direnç gösterir. Genellikle gev-
flemifl olan safra kesesine karaci¤erden salg>lanan safra dolar,
ancak bu toplam salg>lanan safran>n 1/2-1/3'ünü teflkil eder.
Buna göre açl>kta salg>lanan safran>n büyük bir k>sm> sfinkter-
den geçerek duodenuma akar, bunun miktar> tam olarak bi-
linmemektedir.
Safran>n karaci¤erden salg>lanma bas>nc> normal insanda
120-250 mm H
2
O aras>ndad>r. Bu bas>nç safra ak>m>n>n hare-
ketini sa¤lar. 300 mm H
2
O'un üzerindeki safra yollar> bas>n-
1638
143
BÖLÜM
Safra Yollar> Hastal>klar>
Dr. Ömer Aran, Dr. Yusuf Alper K>l>ç