denlerinden biridir. Hatta birçok ülkede genç eriflkin yafl gru-
bunda ilk s>radaki ölüm nedenidir. Bunun d>fl>nda travma, ge-
nifl kitleleri, özellikle de üretken yafl grubunu sakat b>rakan ve
sa¤l>k giderlerinde önemli bir yer tutan ciddi bir toplumsal ve
ekonomik sorundur. Konunun baflka bir önemli yönü de has-
taneler ve ilk yard>m kurulufllar>na travma nedeni ile olan bafl-
vurular>n her y>l gittikçe artmakta olmas>d>r. Bunun ana ne-
denleri, her dalda h>zla ço¤alan makineleflme, tafl>t trafi¤inin
yo¤unlaflmas> ve h>z>n>n artmas>d>r. Ülkemizde de travma cid-
di bir sa¤l>k sorunudur.
de travma cerrahisi ile bilgilendirilmifl olmalar> gerekmekte-
dir. Baz> ülkelerde özel uzmanl>k dal> haline gelmifl olan bu
dal, hem genel anlamda travma hastas>n>n bak>m>, hem de
özel travma sorunlar>n>n cerrahisi ile ilgilenmektedir.
rikiminin de¤erlendirilmesi ile önemli geliflmeler sa¤lanm>fl-
t>r. Bu bak>mdan da, savafl sayesinde aflama yapan nadir bilim
dallar>ndan biri olsa gerektir. Bu çat>flmalar s>ras>nda triaj, re-
susitasyon, transport kurallar>, h>zl> ve etkin ulafl>m>n önemi,
intravenöz s>v> tedavisi, kan transfüzyonu, flok, vazoaktif ilaç-
lar, posttravmatik organ sorunlar>, delici ve künt organ yara-
lanmalar> ve bunlara agressif cerrahi giriflimler gibi konularda
ilkeler belirlenmifl ve edinilen bilgiler sivil yaflamdaki travma
ve kaza cerrahisinin de temellerini oluflturmufltur.
leri ve travma hastas>na genel yaklafl>m konular> burada göz-
den geçirilecektir.
da kaza yerinde yap>lmal>d>r.
p>lan ifllemlerdir. Yaralanma yerindeki ilk de¤erlendirme ve
ilk t>bbi yard>m, genellikle bu amaçla e¤itim görmüfl ambu-
lans personeli ya da ilk yard>m teknisyenleri taraf>ndan yap>l-
mal>d>r. Travma hastas>na ilk olarak ulaflmas> beklenen bu ki-
ve aç>k olarak kalmas>n> sa¤layacak teknikler, maske kullan>m>
ve entubasyon, kanama kontrolü, atelleme, venöz giriflimler
ve intravenöz s>v> tedavisi, temel EKG yorumlanmas>, defibri-
lasyon ve baz> ilaçlar>n kullan>m> konular>nda e¤itim görmüfl
olmal>d>rlar. Bu ekipte bulunmas> gereken telsiz haberleflme
olanaklar> ile travma merkezindeki sorumlu hekim ilk yard>m
gerekti¤inde yönlendirilebilmelidir.
s> ilk önceliktir ve her koflulda sa¤lanm>fl olmal>d>r. Ayr>ca d>-
flar>ya olan önemli kanamalar da durdurulmal>d>r ve majör k>-
r>klar basitçe atellenmelidir. Bunlar>n ilk anda yap>lmas> ge-
rekti¤ine kuflku yoktur. Ancak bunun ötesi ile zaman yitiril-
memesi görüflü a¤>r basmaktad>r. Bir araflt>rmaya göre, a¤>r
bir yaral>ya kaza yerinde iv. s>v> bafllan>lmas> için ortalama 11
dakika gerekmektedir. Bu süre genellikle yaral>n>n zarar>na ifl-
lemektedir. Kabul gören yaklafl>m, özellikle kaza yerinden
merkeze olan naklin 20 dakikadan k>sa sürece¤i ortamlarda ilk
yard>m alan>nda yukar>daki öncelikler d>fl>nda iv. s>v> girilme-
si, infüzyonun ayarlanmas> ve ilaç tedavisi gibi ifllemler ile za-
man yitirilmemesidir. Bu ilkenin, miyokard infarktüsü gibi
di¤er t>bbi acil durumlarda farkl> uyguland>¤> ve yerinde ya-
p>lmas> gereken ifllemlerin boyutunun farkl> oldu¤u gözard>
edilmemelidir.
man oldu¤unu göstermifltir. Travmaya ba¤l> ölümler (a) an>n-
da, (b) erken ve (c) geç dönem ölümler olmak üzere üçe ay>-
l>p incelenirse, yaklafl>k %50'sinin ilk birkaç dakika içinde ol-
du¤u, yani ilk ölüm grubuna girdi¤i görülür. Bu kifliler için
t>bbi yard>m sa¤lamak mümkün de¤ildir. Bundan sonraki ilk
üç saat içinde olan ölümler erken grubu olufltururlar. Tüm
travma ölümlerinin yaklafl>k %30'u bu gruba girer. Bunlar>n
ölüm nedeni, ço¤unlukla çeflitli iç boflluklarda, en çok da mer-
kezi sinir sisteminde olan ciddi kanamalard>r.
için gerekli e¤itim ve araç gerecin sa¤lanm>fl olmas>; k>sacas>
do¤ru resusitasyon ve h>zl> transport yaflam kurtar>r. Çeflitli
savafllarda sa¤lanan bu konudaki geliflme, yani kesin tedaviye
kadar geçen zaman kayb>n>n azalt>lmas> ve bunun mortalite
ile aras>ndaki iliflki Tablo 1'de gösterilmifltir. Ölümlerin yakla-