"Yaflam, günaha, paran>n gücüne, ...... karfl> de¤il, hidrojen iyonlar>na
karfl> bir mücadeledir."
H. L. Mencken
Mencken bir fizyolog veya farmakolog de¤il, bir deneme yaza-
r> ve gazeteci idi. Ancak hidrojen iyonunun yaflam için önemi-
ni kavram>flt>. Gerçekten de organizma içinde mikro yaflamsal
olaylar>n bir düzen içinde idamesi ve enzimlerin gerekti¤i gibi
ifl görmesi, hidrojen iyonunun belli konsantrasyon aral>¤>
içinde kalmas>na ba¤l>d>r. Asit; solüsyon halinde iken hidro-
jen iyonu (H
+
) salan moleküldür. Kuvvetli asit kolayca H
+
'u
serbestlerken zay>f asitlerin H
+'
u sal>vermeye daha az yatk>n-
l>klar> vard>r. Bazlar ise H
+
'nu kabul eden moleküllerdir. Hid-
rojen iyonunu kolay ba¤l>yorsa kuvvetli, daha zor ba¤l>yorsa
zay>f baz olarak nitelendirilir (1).
Normal metabolik koflullarda insan vücudu 40-100 meq
organik asit ve 13000-15000 mmol CO
2
üretmektedir.
vücudu, normal fonksiyonlar>n> yerine getirebilmesi ve yafla-
m>n> sürdürebilmesi için H
+
konsantrasyonunu belirli bir dar
aral>kta tutmas> gerekmektedir (80-25 nmol/L, pH: 7.1-7.6).
H
+
konsantrasyonun 40 nmol/L olmas> pH'n>n 7.4'e eflit oldu-
¤u de¤erdir ki bu de¤er ortalama normal de¤erdir (2). Kabul
edilen normal aral>k ise 36-44 nmol/L yani pH'n>n 7.36-7.44
oldu¤u aral>kt>r. Bu normal aral>k baz al>nd>¤>nda artm>fl H
+
konsantrasyonu asidemi, azalm>fl H
+
konsantrasyonu ise alka-
li olarak nitelendirilmektedir (1-2).
Vücuttaki H
+
iyonunun büyük k>sm> metabolizma tara-
f>ndan üretilen CO
2
'
den gelmektedir (uçucu asit) (3,5). Bu da
karbonik anhidraz taraf>ndan yürütülen reaksiyon sonucu
karbonik asite çevrilmektedir.
CO
2
+ H
2
0
H
2
CO
3
H
+
+ HCO
3
-
Asit ayr>ca (uçucu olmayan)
·
Sistin ve metionin metabolizmas> sonucu (sülfür içeren
aminoasitler) ;
·
Laktik asit üreten anaerobik metabolizma sonucu;
· Ketone cisimlerinin (aseton, asetoasetat ve betahidroksibitü-
rat) oluflmas> sonucu da üretilmektedir (3,5).
Asit baz dengesindeki bozukluklar>n>n tan>s>nda Hender-
son-Hasselbach eflitli¤i kullan>lmaktad>r (1-8). Homer Smith
bu denklemi y>llar önce anlams>zl>¤>n formülü olarak tan>m-
lam>flt>r (1).
HCO
3
meq/L
PH= 6.1 +log----------------
H
2
CO
3
meq/L
Bu nedenle bu denklemin nas>l oluflturuldu¤unu anla-
makta fayda vard>r.
Bu denklem çözülmüfl ve çözülmemifl asit ve bazlar ara-
s>ndaki iliflkiyi belirtir (3).
CO
2
+ H
2
0
H
2
CO
3
H
+
+ HCO
3
-
[H
+
][HCO
3
-]
Çözünürlülük katsay>s> K=------------
[H
2
CO
3
-]
[H
2
CO
3
-]
Bu nedenle [H
+
]= K.------------
[HCO
3
-]
Logaritmas> al>n>rsa
[H
2
CO
3
]
Log H
+
= Log K + log------------
[HCO
3
-]
Negatif logaritmas> al>n>rsa Ph'y> belirten
[H
2
CO
3
-]
pH= pK log------------ denklemi elde edilir
[HCO
3
-]
negatif de¤eri yok etmek için
[HCO
3
-]
pH= pK + log---------- ye çevrilir.
[H
2
CO
3
]
pK=6.1 sabit de¤erdir.
H
2
CO
3
= pCO
2
x 0.03 olarak ta ifade edilebilir.
Formüldeki de¤erler yerine kondu¤unda ise
27
pH= 6.1 + log----
1.3
pH = 6.1 + 1.3 = 7.4 de¤eri elde edilir.
Logaritma kullan>m>n> ortadan kald>rmak için Henderson
denklemi de kullan>labilir (1).
pCO
2
(mmhg)
H
+
(nmol/L) = 24.------------
HCO
3
-meq/L
Buradan elde edilen de¤eri pH'ya çevirmek gerekmektedir
(bkz. Tablo 1).
Bu tabloya ba¤>ml>l>¤> ortadan kald>rmak için flu ipuçlar>
H
+
konsantrasyonunu pH'ya çevirmede kullan>labilir (1).
1. 7.25 ile 7.5 aras>nda pH daki 0.01 birimlik art>fl normal H
+
iyon konsantrasyonu olan 40 nmol/L'den 1 nmol/L düflü-
flü, pH'daki 0.01 birimlik art>fl ise H
+
iyon konsantrasyo-
nundaki 0.01 birimlik art>fl> göstermektedir.
2. pH'daki 0.3 birimlik düflüfl H
+
konsantrasyonunu ikiye
katlar (pH=7.1 ise H=40x2=80nmol/L), 0.3 birimlik art>fl
ise H
+
konsantrasyonunu yar>ya indirir (pH=7.7 de H= 20
nmol/L)
99
10
BÖLÜM
Asit Baz Dengesi ve
Bozukluklar>
Dr. M. Fatih Can, Dr. Ahmet Do¤rul, Dr. Sadettin Çetiner