background image
519
B
ÖLÜM
19: S
TRES
K
IRIKLARI
atlet bu belirtilerin ilerlemesini ve antreman sirasinda uzun
süredir var olan ve balangici belirsiz olan ariyla ilikisini tarif
edebilir. Belirtiler balangiçta sadece stres ya da aktivite sira-
sinda oluur ve hafif olarak tanimlanir.
110
Bu belirtiler genellik-
le antreman siklii ya da younluunun arttirildii, teknik de-
iiklii veya ayakkabi deiikliinden sonraki ilk birkaç hafta
sirasinda meydana gelir. Antreman programindaki hehangi bir
deiiklik, öncesinde varolan bir rahatsizlii arttirabilir.
42,83,120
Atlet olmayanlarda, normalden fazla yürümeyi gerektiren bir
seyahat veya yeni bir egzersiz programi gibi, günlük aktivite
de aliilmiin diinda artilar tanimlanabilir.
62
Eer müdaha-
le edilmezse, süreç antreman sonrasinda devam eden ariya,
istirahat arisina ve hatta gece arisina kadar ilerleyebilir. Öz-
geçmi ile ilgili sorular potansiyel risk faktörleri ile ilikilidir.
Önceki stres kiriklari öyküsü ya da dier arili bölgeler, bes-
lenme bozukluu, bacak uzunluk faklilii veya kas dengesizlii
deerlendirilmelidir. Bayan hastalarda menar yai ve mens-
trüel bozukluklarin varlii da dikkate alinmalidir. Atletlerde,
antreman programindaki deiiklikler genellikle arinin esas
nedenidir. Koucular için en yaygin antreman deiiklii, ant-
remanin kisa periyodu sirasinda koulan mesafede anlamli de-
recedeki artitir.
150
Dahasi, hasta üzerindeki potansiyel etkisi
de deerlendirilmelidir. Örnein profesyonel atletler, siradan
kouculardan farkli bir tedavi isteyebilirler.
Karakteristik fizik muayene bulgusu, palpasyon ve stresle
kemikteki aridir. Fakat, bulgular stres kiriinin lokalizasyo-
nuna ya da yaralanmanin balangiç zamanina balidir. Ari
ulailabilir bir bölgede ise inspeksiyon ile lokal ilik görülebi-
lir. Kemie vurulduunda tipik olarak ari oluurken, komu
eklemlerin aktif ve pasif hareketleri ile ari olumaz. Ari-
nin anatomik lokalizasyonu tanida yardimci olabilir. Örne-
in, femur diafizi stres kiriklari tipik olarak medial kortekste
meydana geldiinden, lateral uyluk arisi büyük ihtimalle bir
stres kirii ile ilikili deildir.
62
Ulailamayan bölgelerin de-
erlendirilmesi için indirekt fizik muayene yöntemleri gerek-
lidir. Örnein, bir bacak üzerinde durulurken, dier kalçanin
ekstansiyonu ile oluan bel arisi, pars interartikülarisdeki bir
stres kiriina iaret edebilir.
29
Risk Faktörleri
Stres kirii geliimindeki predominant risk faktörü genellik-
le antreman siklii ve younluundaki artitir. Grimston ve
Frost'un görülerine dayali çalimalar,kemiin maruz kalinan
mekanik yüklenmelere baariyla adapte olamamasina yol açan
faktörlerin analizine izin vermitir.
13,69,85
Kemiin mekanik
dayaniklilii, kemik younluu ve geometrisi gibi özelliklere
balidir ve hücresel aktivite ile ilikilidir. Teorik olarak kemi-
in mekanosensör sistemi Wolf kanunu olarak düünülür. Bu
sistem gerilmeyi algilar, bunu eik bir deer ile karilatirir ve
hücresel bir cevabi balatir. Fizyolojik, mekanik ve farmakolo-
jik faktörler, kemikte fonksiyonel bir uyarilmaya neden olarak
mekanostat cevaplar olutururlar. Genetik faktörler ya da bes-
lenme bozukluklari gibi kemik saliindaki sistemik sorunlar
bu cevaplari engelleyebilir.
Osteoporozlu ve kemik younluu ölçümlerinde osteopo-
rotik kirik gelime riski bulunan yali hastalarin aksine, genç
aktif bireyler normal kemik younluuna sahiptir.
15
Erkekler-
de kemik younluu ile stres kirii geliimi arasindaki ilikiye
iaret eden çok az çalima vardir. Koucular ve erkek askerler
üzerinde yapilan çalimalarda, stres kirii olan ve olmayan-
larda tibial kemik younluu açisindan fark bulunamami-
tir.
17,52,77
likisi net olarak açiklanmamasina ramen, düük
kemik younluu kadinlar için risk faktörü olabilir.
12
Çok de-
ikenli analizler, kadin askerlerde düük femur boyun kemik
younluu ile stres kiriklari arasinda güçlü bir iliki olduu-
nu göstermitir.
111
Tibial stres kirii olan bayan atletlerin alt
grubunda, tibiada %8 oraninda düük kemik younluu tespit
edilmitir.
17
Ancak, bu bayanlarin kemik younluk ölçümleri,
atlet olmayan daha az aktif bayanlara göre daha büyük çik-
mitir. Bunun muhtemel nedeni, atletlerde gerekli olan kemik
younluunun normal popülasyona göre daha büyük olmasi
olabilir. Özet olarak, kemik younluk ölçümü stres kiriklari-
nin taramasinda faydali bir yöntem deildir.
12
Kemik boyutlarinin küçük olmasi stres kiriina yatkinlii
arttiriyor gibi görünmektedir.
13
600'den fazla asker üzerinde
yapilan prospektif deerlendirmede, stres kirii gelienlerde
tibia kesit alani ve geniliinin neredeyse %10 daha az olduu
görülmütür.
10
Benzer sonuçlar erkek koucular için de bildi-
rilmitir.
52
Kemik geometrisi stres kirii geliimine etki ediyor
gibi görünmesine ramen, bu deikenin taramada kullanil-
masini salayacak pratik bir görüntüleme sistemi henüz yok-
tur.
Tekrarlayici yüklenmelere neden olan aktiviteler stres
kirii geliimine yol açabilir. Kemik yüklenmesine klinik ce-
vabi etkileyen birçok faktör mevcuttur.
13
Birçok çalimada,
aktivitede belirgin bir artiin bazal fiziksel dayaniklilii zayif
olan kiilerde stres kirii gelime riskini arttirdii gösterilmi-
tir.
49,165,192
Bunun yaninda, kondisyonu yüksek atletlerde bile
stres kirii geliiyor olmasi baka faktörlerinde göz önünde
bulundurulmasi gerekliliine iaret etmektedir. Yüklenmenin
miktari ve orani, kemiin hücresel dinamiini anlamli ekilde
stimüle etmede önemlidir. Bu nedenle, askerlerin ve atletle-
rin eitim eklini aratirmak önemlidir.
13
Eitim modifikas-
yonlarini içeren dinlenme periyodlari,
164,193
beton yüzeylerde
eitimin engellenmesi,
83,151
kou ayakkabisi kullanilmasi
83,149
ve
yüksek impaksiyon içeren aktivitelerin yasaklanmasi
143,164,179
askeri birliklerde stres kirii insidansini azaltabilir. ok emici
bot içi tabanliklar askerlerdeki stres kirii geliimini azaltabi-
lir, fakat konfor ve dayaniklilik konulari halen tartimalidir.
155
Atletlerde yapilan çalimalarda, stres kiriklarinin balangicin-
da %80'den daha fazlasinin antreman deiikliklerinden kay-
naklandii görülmütür. Artmi antreman younluu koucu
ve bale dansçilarinda yüksek stres kirii riski oluturur.
39,98
Ya
çok fazla ya da yetersiz olan fleksibilitenin stres kirii gelii-
mine etkisi net olarak gösterilememitir.
13
Pek çok aratirmaci
eklem mobilitesi, laksitesi ve kas uzunluunu içeren faktörle-
ri deerlendirmitir. Sadece ayak bilei dorsifleksiyonundaki
kisitlilik ve artmi kalça di rotasyonunun stres kirii geliimi
ile ilikilendirilmitir.
77,78,91
Benzer olarak, ayak yapisinin stres
kirii geliimine katkisi tartimalidir.
7,122,169
Örnein, bazi ça-
limalar erkek askerlerde yüksek orta ayak arki ile artmi stres
kirii riski arasindaki ilikiyi destekler.
79,169
Ancak, bu iliki
çalimalarin hepsinde yoktur.
130
Stres kirii ile ayak tipi ara-
sindaki iliki etkilenen kemie göre deiiklik göstermektedir.
Ekstremite uzunluk farki askerlerde ve atletlerde stres kirii
riskini arttiriyor gibi görünmektedir, fakat, bu artmi risk ne
kisa ne de uzun ekstremiteye özel deildir.
17,38,68
kinci metatars
ve ikinci ayak parmak uzunluklari, dansçilardaki ikinci meta-
tars bazisinin stres kirii ile korelasyon göstermemektedir.
55
Çalima sirasindaki darbelerin azaltilmasi, kemikteki
fonksiyonel uyarilari da deitirir. Klasik olarak, stres kirii