uygulanacai zamana kadar geçecek süre içerisinde yumuak
dokularin daha fazla zarar görmesini önleyecektir.
lii ile birliktedir. Arteriyel yaralanmalar genellikle ya çok
belirgin yada hafif bulgularla seyredebilir. Örnein pulsatil
kanama, arteriyel yaralanmanin kuvvetli bir bulgusu olarak
dökümante edilmelidir. Bunun yaninda bariz ve hizla büyü-
yen hematom, palpe edilebilen anormal titreim, duyulabilir
uultu ve elbette bunlarin yaninda klasik kesin arteriyel tika-
niklik bulgulari (nabzin kaybolmasi, açik renk, parestezi, ari,
paralizi, poikilodermi) yine belirgin arter yaralanmasi bulgu-
laridir. Arteriyel yaralanma hikayesi, büyümeyen hematom,
iskemi olmaksizin nabzin alinamamasi, orjini artere yakin bir
sinir yaralanmasi ile oluan nörolojik defisit, artere yakin pe-
netrasyon yapmi kirik veya çikiklar ise arter yaralanmasinin
hafif bulgulari olarak deerlendirilebilir.
rak, standart arter muayenesi mutlaka uygulanmalidir. Distal
kapiller dolum cilt rengi ve süresi dikkate alinarak yaralan-
mami ekstremite ile karilatirilarak not edilmelidir. Distal
ekstremitede periferik nabizlar palpasyon yada Doppler ile
mutlaka deerlendirilmelidir. Kirik ve çikiklara elik eden
ekstremitedeki büyük deformiteli yaralanmalarda, nabzin pal-
pe edilebilmesi yada Doppler ile tespit edilmesi durumunda,
acil olarak dikkatli bir biçimde deformite yada kirik redükiyo-
nu manevrasi uygulanarak damarlarda oluabilecek kivrilma
yada tikanmalarin önüne geçilmeli, ardindan ekstremite tes-
piti yapilmalidir. Yapilacak her türlü müdahale sonrasi da eks-
tremite dolaimi kontrol edilerek kaydedilmelidir. Nabiz kay-
bi durumunda ve kabul edilebilir sinirlarda redüksiyon elde
edilmi olsa dahi eer distal ekstremite damar durumu belir-
siz ise nabiz basinç deerleri de yine kaydedilmelidir. Arteriel
basinç indeksleri (AB) yaralanmi ekstremitede ilk olarak
dorsalis pedis ve posterior tibial arterlerinin yeri Doppler kul-
lanilarak elde edilebilir. Sonra basinç manonu yaralanmanin
proksimaline yerletirilerek sistolik basinç deerinin üzerin-
de bir deere Doppler sinyalleri kayboluncaya kadar iirilir.
Bundan sonra manon yavaça boaltilirken yaralanmi eks-
tremitedeki Doppler sinyallerinin yeniden dönmesi beklenir
ve distal basinç ölçülür. Bu uygulama kari ekstremitede yada
kolda da yapilmalidir (brakial arter basinci). Yaralanmi eks-
tremite arter basinci etkilenmemi kari ekstremite yada ayni
taraf etkilenmemi ekstremite basinçlari ile karilatirlmali ve
normal sistolik basinca olan orani kaydedilmelidir (örnein,
brakial sistolik basinç 120 mm Hg ise ve yaralanan ekstremite
sistolik basinci 90 mm Hg ise AB 0,75 olarak rapor edilir).
Eer AB 0,90 dan düük ise veya redüksiyona ramen hala
nabiz alinamiyorsa anjiografi ve/veya damar cerrahisi kon-
sultayonu endikasyonu var demektir. Bir kere arteriyel yara-
lanmanin yeri tespit edilmise tedavide ilk yapilmasi gereken,
arteriyel akimin yeniden salanmasi ve kirik tespitidir. Nabzi
alinamayan fakat ekstremitesi kanlanabilen hastada ise, te-
davi öncelii ortopedik ve damar cerrahisi timlerinin tercih
ve tecrübesine ve uygunluuna göre belirlenir. O anda, eer
kirik relatif olarak stabil ve redüksiyon için küçük manipülas-
yon yeterli ise, acil damar cerrahisi ortopedik müdahaleden
önce yapilir. Bununla beraber eer kirik çok parçali, deplase
veya kisaltma gerektiriyorsa herhangi bir damarsal giriimden
önce acil olarak hizlica kemik stabilizasyonu uygulanmalidir.
la kalmayip, ayni zamanda da uzvun uygun uzunlukta olmasi-
ni salayarak böylece daha ileri manipulasyonlara izin verecek
ve damar tamiri tamamlandiktan sonra ekstremite redüksiyo-
nu gerekmeyeceinden herhangi bir dolaim komplikasyonu-
na yol açmayacaktir.
tadir ve ekstremitenin geçici intraluminar ant uygulanmasi
yöntemi ile dolaiminin salanmasi düünülmelidir.
salayacak hem de bu sayede daha uygun bir deerlendirme
ve muayene imkani salayacak böylece uzvun kurtarilabilir
olup olmadii da anlailacaktir. Çünkü bu ant, manipülas-
yonlarin tam manasi ile uygun yapilabilmesini, daha uygun
debritman yapilabilmesi ile kemik ve yumuak dokularin uy-
gun tespitine imkan vermektedir. Debritman tamamlandiktan
ve kirik geçici yada kesin tespiti yapildiktan sonra, eer has-
tanin ekstremitesi hala mevcut ise uygun damar tamiri acil
olarak yada geciktirilmi olarak uygulanabilir.
pek görülen bir durum deildir. skemik periyotta arteriyel
dolaimin kesilmesi ile birikmi olan interstisyel sivilarin do-
laimin salanmasi ve kompartman basincinin yükselmesi ile
dolaima geçmesi sonucu `reperfüzyon yaralanmasi' oluabilir.
Ezilmi ekstremiteli bir hastada herhangi bir damar tamiri uy-
gulanmisa fasyatomiler mutlaka yapilmalidir.
resif fasyatomi uyguladiklarini düünseler de, bu ilemin bir
ortopedist eliinde uygulanmasi yeterli dekopresyon ve daha
sonra uygulanacak kemik cerrahileri için uygun insizyon ya-
ninda uygun fasyatomi de yapilmasi yönünden daha doru bir
yaklaimdir.
tibbi kayit için resimleri çekildikten sonra, her türlü açik yara
nazik biçimde normal salin solusyonu ile yikanmali ve steril
sargilarla yara sarilmalidir.
malidir.
için kesin gerekli olmadikça bu turnike iirilmemelidir. Tur-
nike konulduktan sonra splint ve yara sargilari kesilerek açilir
ve yeniden dolaim kontrolü yapilir. Tipik olarak önerildii
ekilde, yara yikamasi ve debritmani bu aamadaki en önem-
li ilk ve gerekli ilemdir. Bu ilem metodolojik bir yaklaimla
dikkatli biçimde bütün kontaminasyon sebebi olabilecek ya-
banci cisimler ve nekrotik dokular uzaklatirilacak ekilde
uygulanmalidir. Cilt ve cilt alti dokular yerine yerletirilme-
lidir. Yaralanma sonrasi cilt kapali olarak görülüyor olsa bile
enerji ok dalgalarinin yarattii yumuak dokuda parçalayici
etkiden dolayi yaygin yaralanma olabilir. Ekstremitede akut
yaralanmalar tipik olarak hafife alinabilen yaralanmalardir.
Travmaya neden olan enerjinin büyüklüü etkilenen alandan
etrafina doru yaranin büyümesine, genilemesine ve yumu-
ak dokularda deiik derecelerde hasara yol açar. Yaralan-
manin merkez bölgesi, nekrozun en yaygin olduu ve travma
kuvvetinin en etkili olduu alandir. Buradaki dokular genel-
likle nekrotiktir ve cerrahiye ramen dönmezler. Bu alani çev-