lememitir. Kurtarmayi kestirecek skorlama sistemleri faydali
olabilirken spesifik amputasyon eiinin tespitine yönelik yo-
unlama dikkat çekicidir. Skorlama sistemleri bir döküman-
tasyon araci gibi ve cerrahlar arasinda iletiime izin verecek
araç olarak kullanilabilir. Çou olguda, hastanin detayli de-
erlendirmesine imkan taniyacak, hastayi potansiyel cerrahi
prosedürler hakkinda bilgilendirecek ve hastayi kurtarma ya
da amputasyon kararina itecek öncelikli kurtarici giriimle-
re ilk aamada balanmalidir. iddetli uzuv yaralanmasina
maruz kalip kurtarici ilemler uygulanan hastalar siklikla
yeniden hastaneye yatirilsalar da amputasyon, uzuv kurtar-
ma ile karilatirilip `Hastalik Etki Profili' ile ölçüldüünde 2
ve 7 yillik sonuçlarin benzer olduu gösterilmitir.
camalari, kurtarici ilem uygulananlara göre 3 kat daha fazla
olduu tahmin edilmektedir.
KLNK DEERLENDRMES
lendirmesi, ayrintili hikaye ve `Amerikan cerrahlari koleji ileri
travma hayat destek ABC algoritmi' kullanilarak tam fizik mu-
ayene ile balar. Birincil müdahale ve yaralanma aratirmasi
tamamlandiktan sonra özellikle entübe ve/veya donuk hasta-
larda her 4-6 saatte bir ikincil deerlendirme yapilmalidir. Ek
bilgilenme yaralanma mekanizmasinin ilk kabul edenlerden
sorgulanmasi, kurtarma için gerekli zaman, elemanlara maru-
ziyet, olaydaki kan kaybi miktari, potansiyel yara kontaminas-
yon derecesi, canlandirma uygulamalari ve olay yeri ile hasta-
ne arasinda geçen süreden elde edilebilir. Bu bilgilenme cer-
raha karar verirken detayli klinik deerlendirme salar. Hasta
deerlendirilip, hayati tehdit eden yaralanmalar tespit edilip,
canlandirma balandiktan sonra uzuv muayenesine younla-
ilabilir. Ekstremite tüm olarak incelenmeli, görünümü ile her
hangi açik yaralarin varlii aratirilmalidir. Kapali yumuak
doku yaralanmalari iddetli olabilir ve Tscherne sinifl amasi
si ile kiriklarla ilikili açik yaralar sinifl andirilmalidir.
sonra dökümante edilmelidir. Kirikli çikiklar redükte edilme-
li ve anatomik pozisyonda uygun tespitte tutulmalidir. Eks-
tremite müdahalesinden önce ve sonra mümkün olduunca
motor ve duyu muayene ayrintili ekilde dökümante edilme-
lidir. Nabiz hissedilemiyorsa tüm ekstremitenin basit Dopler
muayenesi yapilmalidir. Tam Dopler muayene yaralanmanin
asil merkezinden uzakta olan ve uzvun dolaimini etkileyip
canliliini tehdit eden gizli yaralanmalari ortaya çikarabilir.
Azalmi ya da hissedilemeyen distal nabiz durumunda ayak
bilei-brakial indeks (ABI) deerlendirilmelidir. Tereddüt
varsa baldira tansiyon manonu sarilabilir. Duyulabilir Dopler
nabzi alinamayincaya dek manon iirilir. Daha sonra man-
on basinci yavaça azaltilir ve nabiz duyulduunda ki sistolik
kan basinci not edilir. Ayni ilem üst ekstremiteye uygulanir
ve alt ve üst ekstremite basinçlari oranlanir. Bu oran vaskü-
ler yaralanma yoksa 0.9 ya da daha yüksek olmalidir. 0.9'dan
aratirma (örn. anjiografi) ya da müdahale gerektirebilir. Bu
basit testin diz çikii ve yüksek enerjili tibia plato kiriklarin-
da deerli olduu gösterilmitir.
Anjiografi arteriel yaralanmanin kesin yerinin tespiti için sak-
lanmali ve intralüminal stentleme gibi potansiyel giriimlere
yön vermelidir. Eer spesifik yaralanma tanisi konursa uzuv
canliliini korumak için damar tamiri uygulanmalidir. Kirik
ya da ba yaralanmasi nedeniyle uzuv instabil ise damar tami-
ri sirasinda geçici stabilite salamak, uzvun uzunluk ve dizi-
limini salamak için hizlica basit tek planli eksternal fiksatör
uygulanabilir.
hastalarda detayli fizik muayene zorunludur. Bu hastalarda
ilerleyici yumuak doku nekrozu ve enfeksiyon bulunabilir
(ekil 13-1). Yaralar potansiyel yüzeyel ve/veya derin enfek-
siyonunun yayginliini deerlendirmek için gözlenmelidir
ki bu amputasyonun son seviyesini belirleyebilir. Ayrica giri-
imsel olmayan vasküler deerlendirme yapilmalidir. 0.45 ten
daha düük ABI distal iyilemenin yeterli olmayacainin ia-
retidir.
mitir. Dier yararli testler arteriel sistemin dupleks Dopler
muayenesi ve transkutanöz oksijen gerimi (TkP
temi ile tedavi edilmi çoklu metatarsal kiriklara maruz kalmitir.
Ayak nabizlari hissedilir durumda ve yaralar kapali olduu halde
yumuak doku örtüsü canli kalamadi ve transtibial amputasyon
uygulandi.