den elde edilebilir. Deneysel olmayan çal>flmalar olarak da bilinen gözlemsel çal>flmalar-
da, insanlar, kiflisel özelliklerine, davran>fllar>na, belli bir hastal>k, durum veya hastal>¤>n
belli bir komplikasyonunu aç>¤a vurup vurmad>klar>na göre de¤erlendirilirler. Araflt>r-
mac> sadece ne oldu¤unu not eder ve hastan>n davran>fl>na (örne¤in, sigara içmek) veya
maruz kald>¤>na (örne¤in, bir ilaç kullan>m> veya laser tedavisi) do¤rudan müdahale et-
mez. Tipik klinik denemeler olan deneysel çal>flmalarda, kifliler, tedavinin genellikle tarif
edilmifl bir davran>fl> (örne¤in, antioksidan g>dalardan zengin bir diyetin yenmesi) veya
terapötik veya önleyici bir giriflimin (örne¤in, glokomlu hastalarda oral nöroprotektif
ajanlar veya ileri yafla ba¤l> maküla dejeneresans> [YBMD] sonucu görme kayb> riski olan
hastalarda antioksidan vitamin takviyeleri kullan>lmas>) belirledi¤i bir tedaviye tabi tutu-
lurlar.
mak, bir giriflim için mevcut hipotezlerle ilgili verilerin uygun bir flekilde de¤erlendiril-
mesi için kullan>l>rlar. Ancak, bir giriflimin etkileri ile ilgili en iyi kan>t randomize klinik
denemelerden ve ayn> veya çok benzer sorulara cevap verecek flekilde tasarlanm>fl klinik
denemelerden, meta-analizden, elde edilir (fiekil 161).
göstererek de¤erli bilgiler sa¤layabilir. Ciddi bir hastal>¤>n ola¤an d>fl> görünümlerini bil-
dirmek, baflkalar>n>n bu durumu tan>mas>na yard>mc> olabilir. Örne¤in, Friedman, görü-
nürde sa¤l>kl> ve toksoplazmoz, sifiliz, Behçet sendromu, sarkoidoz, lupus ve herpes gibi
retina vasküliti ile birlikteli¤i bilinen bir durumu olmayan retinal vaskülitli bir hasta bil-
dirdi. Beyin magnetik rezonans görüntülemesi tipik mültipl skleroz (MS) bulgular> gös-
terdi. Her ne kadar MS hikayesi olan hastalarda retina vasküliti geliflebilece¤i biliniyor-
duysa da, MS in ilk bulgusu olarak retina vasküliti ile ortaya ç>kt>¤> bildirilen ilk olgu idi.
ve meta-analizler