101: BA⁄IfiIKLAMA 767 101 Ba¤›fl›klama William E. Cayley, Jr., MD, MDiv Çeviri: Dr. Zehra Ye¤in, Dr. Altu¤ Kut ANAHTAR NOKTALAR • Ba¤›fl›klama, bulafl›c› hastal›klar› belirgin olarak azalt›c› ve günümüzde de HPV afl›s›n›n sunumuyla rahim kanseri oranlar›n› önemle derecede azalt›c› en maliyet etkili koruyucu sa¤l›k uygulamalar› aras›ndad›r. • Her sa¤l›k muayenesi, ba¤›fl›klama durumunu güncellemek için bir f›rsatt›r. Ba¤›fl›klama CDC’nin ulusal afl›lama program›n›n internet sitesinde (http://www.cdc.gov/nip/) verilen güncel zaman çizelgesine göre yap›lmal›d›r. • Afl›lar›n kullan›m›na dair kontrendikasyonlar, her hasta için kontrol edilmelidir. Her hasta veya gözeticinin bilgilendirilmifl onam›n› sa¤lamak için topluma olan yararlar› da dahil olmak üzere, risklerin ve yararlar›n tümünü içeren bir tart›flma yap›lmal›d›r. I. Girifl A. Genel bak›fl Ba¤›fl›klama, bulafl›c› hastal›klar›n oran›n› önemli derecede azaltm›fl olup en maliyet etkili koruyucu sa¤l›k uygulamalar› aras›ndad›r (ÖG A ). Yine de genel popülasyonun afl› kapsam›, kaç›r›lm›fl f›rsatlar ve ailelerin ile klinisyenlerin yanl›fl anlamalar› dolay›s›yla optimal seviyeden daha düflüktür. B. Zamanlama Her sa¤l›k muayenesi, hastan›n ba¤›fl›klama durumunu güncellefltirmek için iyi bir f›rsatt›r. Rutin ba¤›fl›klama hastal›k kontrol ve koruma merkezinin (CDC), ulusal ba¤›fl›klama program›n›n internet sitesindeki (http://www.cdc.gov/nip/) güncel zaman çizelgesine göre yap›lmal›d›r. Çocukluk dönemi afl›lar›n›n zaman çizelgesi y›ll›k olarak güncellenirken, ergen ve eriflkinler için olan zaman çizelgesi de ihtiyaç halinde güncellenmektedir. Ayn› muayenede multipl afl›lar› uygulamak hem güvenli hem de etkilidir (ÖG A ). Ölü afl›lar, di¤er canl› veya ölü afl›lardan önce veya sonra her zaman verilebilir. Canl› afl›lar ayn› anda uygulanmamal› ve birbirinden en az dört haftal›k süre ile ayr›lmal›d›rlar. Afl›lama serisindeki ara veya gecikmeler serinin tekrar bafllamas›n› gerektirmez. Çünkü dozlamadaki gecikmeler en son antikor cevab›n› azaltmaz. Önceki kay›tlar tespit edilemezse, hasta ba¤›fl›klanmam›fl say›lmal› ve uygun zaman çizelgesi dozlar›ndan bafllanmal›d›r. C. Uygulama Uygulama yollar›, her afl›n›n üreticisi taraf›ndan tavsiye edilir. Kas içi uygulamalar, 90 derece aç›yla derin kasa olacak flekilde (bebekler için) uylu¤un anterolateral k›sm›na veya deltoit kas›na (daha büyük çocuklar ve yetiflkinler için) verilmelidir. ‹ntramüsküler enjeksiyonlar, siyatik sinir hasar› riski yüzünden kalçaya yap›lmamal›d›r. Subkutan (cilt alt›) enjeksiyonlar, 45 derece aç›yla 12 ayl›k veya daha küçük bebeklerde uylu¤a ve daha yafll› hastalarda triceps kas›n›n üst d›fl taraf›na uygulan›r. ‹ntradermal enjeksiyonlar, genellikle önkolun volar yüzüne yap›l›r. ‹¤ne ucu kolun uzun eksenine paralel ve e¤imi yukar› bakacak flekilde olur. Böylece bütün i¤ne e¤imi deriye girer ve enjenkte edilen solüsyon küçük bir kabar›kl›¤a neden olur. E¤er iki veya daha fazla afl›lama yap›lacaksa, her biri farkl› bir anatomik alana verilmelidir. D. Güvenlik Afl›n›n kendisine veya içindeki bir bileflene karfl› ciddi alerjik reaksiyon geçmifli olan hastalar, o afl›n›n ilave dozlar›n› almamal›d›r. Hafif hastal›klar afl›lamaya kontrendikasyon oluflturmaz ve araflt›rmalar genellikle hafif hastal›klar s›ras›nda yap›lan afl›lamalarda yeterli antikor cevab› olufltu¤unu göstermektedir. Daha ciddi hastal›¤› olan hastalar, hastal›¤›n etkileriyle afl›n›n yan etkilerinin kar›flmas›ndan sak›nmak amac›yla hastal›¤›n akut faz›n› geçirdikten sonra ba¤›fl›klanmal›d›r. Canl› afl›lar, immünosuprese aile üyelerinde baz› riskler ortaya ç›karabilir. Bu durumda inaktive afl›lar tercih edilmelidir. Hiçbir afl› tamamen güvenli ve etkili olmad›¤›ndan afl› uygulamas› afl›lar›n risklerinin ve yararlar›n›n (genel anlamda kifliye ve topluma olan faydas› ile kifliye yönelik riskleri) iyice anlafl›lmas›n› zorunlu k›lmaktad›r. II. Erken Çocukluk Dönemi Ba¤›fl›klamas› (0–6 yafl) Ba¤›fl›klama, CDC’nin web sitesinde yay›mlanan ve y›ll›k olarak güncellenen çizelgeye göre yap›lmal›d›r.