89: ANKS‹YETE 659 TABLO 89–4. POSTTRAVMAT‹K STRES BOZUKLU⁄U TANI KR‹TERLER‹ A. Kifli afla¤›dakilerden her ikisinin de bulundu¤u travmatik bir olayla karfl›laflm›flt›r: (1) Kifli gerçek bir ölüm ya da ölüm tehdidi, a¤›r yaralanma ya da kendisinin ya da baflkalar›n›n fizik bütünlü¤ünü tehdit eden olay yaflam›fl, tan›k olmufl ya da böyle bir olayla karfl› karfl›ya gelmifltir. (2) Kiflinin tepkileri aras›nda afl›r› korku, çaresizlik ya da dehflete düflme vard›r. Not: çocuklar bunlar›n yerine dezorganize ya da ajite davran›flla tepkilerini d›fla vurabilirler B. Travmatik olay afla¤›dakilerden biri ya da daha fazlas› yoluyla sürekli olarak yeniden yaflan›r: (1) Olay›n hayaller, düflünceler ve alg›lar fleklinde tekrarlay›c› ve zorlay›c› olarak hat›rlanmas›. Not: Küçük çocuklarda travman›n kendisini ya da baz› yönlerini tekrarlayan oyunlar fleklinde sergileyebilirler (2) Olay› tekrarlayan s›k›nt›l› rüyalar olarak görme. Not: Çocuklar içeri¤ini tam anlamaks›z›n korkunç rüyalar görebilirler (3) Travmatik olay tekrar oluyormufl gibi davranma ya da hissetme (uyanmak üzereyken ya da sarhoflken ortaya ç›k›yor olsa bile o yaflant›y› yeniden yafl›yor olma duygusunu, yan›lsama, halüsinasyon, disosiatif geri dönüfl epizodlar›n› kapsar). Not: Küçük çocuklarda travma spesifik yeniden sahneleme olabilir (4) Travmatik olay›n bir yönünü ça¤r›flt›ran ya da and›ran içsel veya d›flsal olaylarla karfl›lafl›ld›¤›nda yo¤un psikolojik s›k›nt› duyma (5) Travmatik olay›n bir yönünü ça¤r›flt›ran ya da and›ran içsel veya d›flsal olaylarla karfl›lafl›ld›¤›nda yo¤un fizyolojik tepki gösterme C. Afla¤›dakilerden üçü ya da daha fazlas›n› gösterir flekilde travma ile iliflkili uyaranlardan afl›r› kaç›nma ve genel tepki düzeyinde azalma (travma öncesinde olmayan) (1) Travma ile ilgili düflünce duygu ya da konuflmalardan kaç›nma (2) Travma hat›ralar›n› uyand›ran etkinlikler, yerler ya da kiflilerden uzak kalma çabalar› (3) Travman›n önemli bir yönünü an›msayamama (4) Önemli etkinliklere karfl› ilginin ya da kat›l›m›n belirgin olarak azalmas› (5) ‹nsanlardan uzaklaflma ya da insanlara yabanc›laflma duygular› (6) Duygulan›mda k›s›tl›l›k (örne¤in, sevme duygusunu yaflayamama) (7) Bir gelece¤i kalmad›¤› duygusunu tafl›ma (örne¤in bir mesle¤i, evlili¤i, çocuklar› ya da normal bir ömrü olaca¤› ile ilgili beklentisinin olmamas›) D. Afla¤›dakilerden iki ya da daha fazlas›n› gösterir flekilde artm›fl uyar›lm›fll›k belirtilerinin sürekli olmas›: (1) Uykuya dalmakta ya da sürdürmekte güçlük (2) ‹rritabilite ya da öfke patlamalar› (3) Konstantrasyonda güçlük (4) Afl›r› dikkat (5) Afl›r› irkilme tepkisi E. Bu bozukluk (B, C ve D’deki belirtiler) 1 aydan uzun sürer F. Bu bozukluk klinik olarak belirgin bozulma veya sosyal, mesleki, fonksiyonelli¤i di¤er önemli alanlar›nda bozulmaya neden olur. Akut (belirtilerin süresi 3 aydan k›sa ise), kronik (belirtilerin süresi 3 ay ya da daha uzun ise) olarak s›n›fland›r›l›r. Geç bafllang›çl› (belirtiler stresörden 6 ay sonra bafllam›fl ise) olarak adland›r›l›r. (American Psychiatric Association (APA). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. 4th ed. Washington, DC:APA;1994. izni ile kullan›lm›flt›r.) lar serotoninerjik sistem üzerinden etki eder ve γ-aminobütirik asit-benzodiazepin reseptör kompleksi üzerinde etkisi yoktur. Böylece tolerans, ba¤›ml›l›k ve dikkat azalmas› ile ilgili problemler önlenir. Buspiron 3-7 gün boyunca günde 3 defa 5 mg olarak bafllanmal›d›r, daha sonra günde 2-3 defa 10 mg idame dozuna ç›k›lmal›d›r. 60 mg/gün dozu geçmemelidir. (2) Uzun dönem tedavi. Antidepresanlar uzun dönem tedavi de benzodiazepinlerin üzerinde ilk seçenek ilaçlard›r (ÖG A ). SSRI’lar özel durumlar olmad›¤› sürece ilk seçenektir (ÖG B ). Tedavi için gerekli say› 5’tir. SSRI paroksetin, SNRI venlafaksin gibi plaseboya göre etkilidir (ÖG A ). Nefazadon (serotonin antagonist ve geri al›m inhibitörü) ve mirtazapin (noradrenerjik ve serotonin selektif antagonisti) de etkilidir (ÖG A ). ‹mipramin de kullan›labilir (ÖG C ). ‹mipramin 50-75 mg/gün bafllan›r, 2 haftada bir art›r›l›r ve cevaba ba¤l› olarak maksimum doz bölünmüfl olarak 150 mg/gündür. c. Kendine yard›m (1) BDT’ye dayal› bibliyoterapi önerilmelidir (ÖG A ). (2) Düzenli egzersiz belirtilerin azalmas›na yard›mc› olabilir (ÖG B ). Kafein ve di¤er uyar›c›lar›n azalt›lmas› da yard›mc› olur.