100: DAVRANIfi DE⁄‹fi‹KL‹⁄‹NE YÖNEL‹K REHBERL‹K 761 TABLO 100–1. DE⁄‹fi‹M AfiAMALARI De¤iflim Aflamas› Karar öncesi Karar aflamas› Hastan›n Niyeti De¤iflmeye niyeti yoktur, sorundan habersiz olabilir Sorunun fark›ndad›r, ancak de¤iflime karfl› isteksizdir. Kendini bir ç›kmaz›n içine girmifl hissedebilir veya gelecekte de¤iflece¤ini söyler Genellikle 1 ay içinde de¤ifliklik yapmay› planlar De¤iflikli¤i uygulama/ de¤ifliklik yapma sürecine dahil olur Bir süre için (genellikle 6 ay boyunca) de¤iflimi sürdürmek Hastan›n davran›fllar› aksamaya bafllar ve hasta eski davran›fla geri döner Uzman›n Görevleri Sa¤l›k alan›nda e¤itim Maliyet-yarar analizi; hasta hedefleri ve davran›fllar› aras›ndaki fark› ortaya koymak Beyin f›rt›nas› seçenekleri; somut bir eylem plan› haz›rlamas›nda hastaya yard›mc› olmak ‹zlem/takip eylemlerini desteklemek; geri bildirimleri do¤rulamak ve geri bildirim sa¤lamak; sosyal destek konusunu konuflmak/aç›klamak ‹lerlemeyi kontrol etmek; hasta hatalar›n›/endiflelerini tespit etmek; baflar›y› desteklemek; hasta güvenini art›rmak Hastay› de¤il seçimlerini yarg›lamak; geçmiflte kazan›lan baflar›ya ve mükemmeliyete de¤il, kaydedilen ilerlemeye odaklanmak; sa¤l›k davran›fl›n› pekifltirecek yeni beceriler ve destekler belirlemek Haz›rl›k aflamas› Eylem Devaml›l›k Eskiye dönme e¤ilimi ve geri dönüflün önlenmesi aflamalar›n›, bu aflamalar›n hasta için ne anlama geldi¤ini ve uzman›n görevlerini ortaya koymaktad›r (ÖG A ). A. De¤iflim aflamas› veya de¤iflime haz›r olma durumunu belirleyin. Hastan›n konunun önemine iliflkin alg›s›n› ve sa¤l›kl›/farkl› davran›fllar göstermeye bafllamak konusunda kendisine duydu¤u güveni de¤erlendirin. Hasta taraf›ndan yap›lacak önem ve güven derecelendirmesi, hastan›n içsel motivasyonu ve de¤iflime haz›r olma düzeyini belirlemenizi sa¤layacakt›r. Hastaya belirli bir davran›flla ilgili olarak flu sorular› sorun: 1. 0-10 puanl›k bir ölçekte;.... (örne¤in sigaray› b›rakmak, egzersiz, hastal›k yönetimi, vb) sizin için ne kadar önemli? Bu ölçekte 0 puan “önemli de¤il” 10 puan ise “çok önemli” anlam›na gelmektedir. 2. 0-10 puanl›k bir ölçekte; bir defa…. (örne¤in, kilo vermek) yapmaya karar verirseniz bunu baflarabilece¤inize dair kendinize güveniniz nedir? Bu ölçekte 0 puan “kendime hiç güvenmiyorum” 10 puan ise “kendime fazlas›yla güveniyorum” anlam›na gelmektedir. 3. Neden bu soruya …. (örne¤in, 5) puan verdiniz? 4. Motivasyon veya güveninizi 9 veya 10 puana ç›karmak sizin için neye mal olur? 5. Uygun müdahaleyi belirlemede size yol göstermesi için hasta cevaplar›ndan yararlan›n. Tablo 100–1. B. Karar Öncesi Aflamaya Yönelmek 1. Hastay›, durumu ve durumunun yol açaca¤› olas› olumsuz sa¤l›k sonuçlar› hakk›nda bilgilendirin. 2. Hastay›, davran›fllar› ile durumunun yönetimi/komplikasyonlar›n önlenmesi aras›ndaki ba¤lant› konusunda bilgilendirin. 3. Sa¤l›k durumuyla ilgili, hastan›n bilgi düzeyine uygun e¤itim materyalleri sa¤lay›n (Kütüphane ve Notlar bafll›kl› bölüm’e bak›n›z). 4. Her vizitte hastan›n davran›fl› hakk›nda soru sormaya devam edin. C. Tasarlama Aflamas›ndan Eylem Aflamas›na Geçin 1. Hastan›n de¤iflim konusunda yaflayabilece¤i herhangi bir çeliflki veya ikilemi tespit etmek ve ayd›nlatmak için bir Karar Bilançosu (De¤iflimin maliyet/yarar oran›) kullan›n (Örnek için Tablo 100–2’ye bak›n›z). 2. Hasta beyanlar›n› gözden geçirin ve çeliflkileri ayd›nlat›n (örne¤in duydu¤uma göre sigaray› b›rakmak bir arkadafl› kaybetmeye benziyormufl, ama ayn› zamanda sa¤l›¤›n›z için de çok endifleleniyormuflsunuz). 3. De¤iflimin “maliyetini” kabul edin ve hastay› de¤iflimin “faydalar›na” yönlendirmek için gerekli motivasyonu/güveni belirleyin. D. Bir eylem plan› haz›rlamak. Hastay›, afla¤›dakileri belirlemesi için cesaretlendirin: 1. Hedef davran›fl (egzersiz, ilaç, sigaray› b›rakmak, beslenme de¤iflikli¤i, vb). 2. Söz konusu davran›fl kapsam›nda belirli bir hedef (egzersiz amac›yla yürüyüfl yapmaya bafllayaca¤›m). 3. Davran›fl›n süre ve s›kl›¤› (Pazartesi, Çarflamba ve Cumalar› olmak üzere haftada üç gün, günde 20 dakika yürüyüfl yapaca¤›m). 4. Davran›fl›n gerçekleflece¤i saat (Sabahlar› iflten önce yürüyece¤im). 5. 1-10 puanl›k bir ölçekte, hastan›n eylem plan›na olan güveni.