B Ö L Ü M 26 Uyku Bozukluklar› DANIEL J. BUYSSE, M.D. JED E. BLACK, M.D. PHYLLIS G. ZEE, M.D., Ph. D. JOHN W. WINKELMAN, M.D., Ph. D. Çeviri: Dr. ‹REM EKMEKÇ‹ ERTEK Dr. SELÇUK ASLAN nsanlarda, Elektroensefalografinin (EEG) bir uyarlamas› olarak gelifltirilen polisomnografi ile (Uyku testi) uykunun elektrofizyolojik özellikleri ortaya konulabilir. Elektroensefalografik aktivite örüntüsü, göz hareketleri, kas tonusu ölçümleri ile uyan›kl›k ve uyku durumu aras›nda belirgin ay›r›m yap›labilmektedir. ‹lerleyen de¤erlendirmede uyku h›zl› göz hareketlerinin izlendi¤i REM uykusu ve h›zl› göz hareketlerinin izlenmedi¤i REM d›fl› uyku (NREM) olmak üzere iki evreye ayr›larak incelenir (Carskadon ve Rechtshaffen 2005). Bu üç durum; çevresel duyarl›l›k, genel fizyoloji, elektroensefalograif dalga formlar›, kas tonusu ve ruhsal ativitenin karakteristik çeflitleri ile ay›rdedilebilir (Tablo 26-1). NREM uykusu; uykunun derinli¤ine göre 4 evreye ayr›l›r, uyku derinleflmesi art›kça uyar›labilirlik düzeyi azal›r. Gece boyunca NREM ve REM uyku döngüleri periyodik olarak birbirini takip eder. Evre 3-4 NREM uykusu (“derin” ya da “delta” uyku) ço¤unlukla gecenin ilk yar›s›ndad›r. Uyku periyodu boyunca NREM ve REM uykusu afla¤› yukar› 90-100 dakikada bir de¤iflir. H›zl› göz hareketlerinin varl›¤› ve rüya yaflant›s›n›n yo¤un ve karmafl›k biçimde yaflanan REM dönemleri sabah saatlerinde daha uzun ve yo¤un olmaya bafllar. (fiekil 26-1) Uyku evreleri bir dizi bireysel ve çevresel faktörden etkilenir ki yafl, bunlardan en önemlisidir (Ohayon et al. 2004). Yenido¤an uykular›n›n neredeyse %50’sini REM’e benzeyen bir uyku formu oluflturur ancak bu, ‹ yaflam›n ilk y›l›nda h›zl› bir flekilde azal›r. Uyku süresi ayn› zamanda infant dönemden çocukluk dönemine do¤ru dramatik bir flekilde azal›r ve sonra ergenlikte hafifçe artar. Evre 3-4 uyku, geç ergenlik döneminde bir pik yapt›ktan sonra, eriflkin yaflam süresi boyunca giderek azal›r. Geç eriflkinlikte, evre 1 uyku miktar›, uyan›kl›¤›n say› ve süresi artar ancak evre 2 NREM ve REM uyku görece sabittir. Ek olarak; uyku periyodu ergenlikte faz gecikmesi e¤ilimi gösterirken, geç eriflkinlik döneminde uyku faz› erkene kayar. Fizyolojik olarak insan uykusu iki süreç taraf›ndan düzenlenir. Bunlar: homeostatik faktör ve sirkadyen faktördür (fiekil 26-2). Homeostatik faktör uyku güdüsünün önceki uyan›k kalma süresi ile artmas›n› ifade eder, elektroensefalografide yavafl dalga uykunun uyku periyodlar› içinde ortaya ç›k›fl› ile ölçülebilir. Homeostatik uyku güdüsü uyan›k olunan saatlerde geliflir ve sonras›nda takip eden uyku dönemi boyunca azal›r. ‹kinci düzenleyici sistem ise uyku ve uyan›kl›¤›n sirkadyen ritmidir. ‹nsanlarda sirkadyen dönem, ola¤an uyku periyodunun ikinci yar›s›nda en yüksektir. Homeostatik ve sirkadyen uyku faktörleri tipik olarak birbiriyle etkileflim içindedir. Homeostatik uyku güdüsü geceleri ola¤an uyku saatinin yaklaflmas›na yak›n oluflmaya bafllar ve derin NREM uykusuna h›zl› bir geçifl yapmay› sa¤lamlaflt›r›r. Gece yar›s› boyunca homeostatik uyku güdüsü zay›flarken, sirkadyen uyku güdüsü yükselir ve böylece uyku periyodunun ikinci yar›s› devam etmifl olur. 449