B Ö L Ü M 5 Psikiyatride Sinir Sistemi, Endokrin ve Ba¤›fl›kl›k Sistemlerinin Etkileflimleri ANDREW H. MILLER, M.D. Çeviri: Dr. RUGÜL KÖSE ÇINAR Ba¤›fl›kl›k Sisteminin Gözden Geçirilmesi Ba¤›fl›kl›k sistemi, vücuda yay›lm›fl olan dokular ve dolaflan hücrelerden oluflur. Dokular, merkezi lenfoid dokular (kemik ili¤i, timüs) ve çevresel lenfoid dokular (lenf dü¤ümleri, dalak mukozas›, iliflkili lenfoid doku) olarak s›n›flanm›fl özgün yap›lara organize olmufllard›r. Sindirim sistemi, pulmoner bölge ve deri gibi d›fl patojenlere aç›k olan bölgeler ba¤›rsaklardaki Peyer plaklar› gibi özgünleflmifl lenfoid dokular içerirler. Bütün ba¤›fl›kl›k hücreleri, kemik ili¤indeki hematopoetik kök hücrelerinden köken al›rlar. Sitokin ve hormonlar gibi sinyal gönderen moleküllerin etkisi alt›nda bu hücreler myeloid ya da lenfoid farkl›laflma yollar›yla geliflirler. Myeloid hücre dizisi monositleri ve nötrofil, bazofil, eozinofil gibi granulositleri içerir. Monosit ve bazofiller farkl›laflmaya s›ras›yla makrofaj ve mast hücreleri olarak devam ederler ve vücut genelinde dokularda yerlerini al›rlar. Lenfoid hücre dizisi B hücreleri, T hücreleri ve do¤al öldürücü (natural killer, NK) hücreleri kapsar. Kemik ili¤inde üretildikten sonra, B lenfositi olacak hücreler kemik ili¤inde olgunlafl›rken, T lenfositleri olgunlaflacaklar› timüse giderler (Abbas ve Lichtman 2003). Bu nedenden dolay› kemik ili¤i ve timüs birincil ba¤›fl›kl›k dokular› olarak adland›r›l›rlar. Çok say›da an- tijen için rasgele tan›ma bölgeleri içeren ba¤›fl›kl›k hücrelerinin sürekli üretilmelerinden dolay›, her iki lenfosit tipi için de olgunlaflma iflleminin önemli bir bölümü kendi antijenleriyle etkileflime girebilecek hücrelerin elenmesidir. Bu gerekli ve kar›fl›k ad›m birincil ba¤›fl›kl›k dokular›nda gerçekleflir. Olgunlaflmadan sonra hücreler, dolafl›ma kat›larak, dolafl›mdaki patojenlerle etkileflime girecekleri ikincil ba¤›fl›kl›k dokular›nda (dalak ve lenf dü¤ümleri gibi) yerlerini al›rlar. Kök hücre dizilerinin myeloid ya da lenfoid ba¤›fl›kl›k hücrelerine dönüflümü ve ba¤›fl›kl›k sisteminin düzenlenmesinde sitokin ad› verilen ba¤›fl›kl›k sinyal faktörleri dahil birçok arac› rol al›r. Sitokinler, aktive olmufl lenfositler, mikroglia, endothel hücreleri ve adipositler gibi pekçok hücre taraf›ndan oluflturulurlar. Sitokin (cyto; hücre, kinesis; hareket) ismi, bu faktörlerin hücre hareketinin önemli düzenleyicilerinden olduklar›n›n anlafl›lmas› üzerine koyulmufltur. Sitokinlerin, ba¤›fl›kl›k sistemi d›fl›nda pek çok vücut ifllevinde lokal ve sistemik etkilerinin oldu¤u bulunmufltur. Ba¤›fl›kl›k ve Hastal›k Ba¤›fl›kl›k ifllev bozuklu¤u hastal›klar› bu sistemin ne kadar ince ayarlanm›fl oldu¤unu ve sa¤l›¤›n korunmas›nda ba¤›fl›kl›k sisteminin rolünün ne kadar gerekli oldu¤unu göstermektedir. Ba¤›fl›kl›k sistemi hastal›klar›; ba¤›fl›kl›k 71