B Ö L Ü M 2 Fonksiyonel Nöroanatomi BRIAN T. HAREL, Ph.D. DANIEL TRANEL, Ph.D. Çeviri: Dr. SERÇ‹N YALÇIN ÇAVUfi Beyin-Davran›fl ‹liflkisi Lateral Özelleflme: Sa¤a Karfl› Sol Eriflkinlerin büyük k›sm›nda, beynin sol bölümü dil ve sözel olarak kodlanm›fl bilginin ifllenmesi üzerine özelleflmifltir. Bu özelleflme sa¤ elini kullanan bireylerin neredeyse tamam›nda (yaklafl›k %88), sol elini kullanan bireylerin ço¤unlu¤unda (%75), her iki elini de kullanan bireylerin %43’ünde vard›r (Khedr ve ark., 2002). Zorlamal› da olsa baz› kan›tlar günümüzde, bu durumun sadece iflitsel bazl› dille de¤il, ayn› zamanda görsel hareketsel sinyal bazl› dil ile de iliflkili oldu¤unu göstermektedir (bkz, örn., Amerikan ‹flaret Dili) (Bellugi ve ark., 1989; Hickok ve ark., 1996; Poizner ve ark., 1987). Sa¤ hemisfer çok de¤iflik bir özelleflmeye sahiptir. Kompleks görsel flekiller (örn., yüzler) veya sözlü flekilde kodlanmam›fl iflitsel sinyaller (örn., müzik) gibi sözel olmayan bilgiyi ifllemektedir. Sa¤ temporal ve oksipital bölge yap›lar› ö¤renmede ve co¤rafik rotalar›n navigasyonunda önemlidirler (Barrash ve ark., 2000a). Beynin sa¤ taraf› ayr›ca, “duygusal durumu”, yani, öfke ve korku gibi duygularla iliflkili bedensel iflaretlerin haritaland›r›lmas› ile ilgilidir. ‹lgili sa¤ hemisfer kapasitesi, vücu- dumuzun uzaysal alg›s› ile iliflkilidir. Tablo 2-1 sol ve sa¤ hemisfer bask›nl›¤›ndaki baz› ifllevsel dikotomileri özetlemektedir. Longitudinal Özelleflme: Arkaya Karfl› Ön Beyin-davran›fl iliflkisini anlamak için bir di¤er yararl› organizasyonel kural posterior anterior ayr›m›d›r. Majör s›n›r noktalar›; frontal lobu paryetal lobtan ay›ran majör fissur olan rolandik sulkus ve temporal lobla frontal ve paryetal lob aras›ndaki s›n›r olan sylvian fissurdur. Genel olarak, beynin arka bölümleri duygu ve alg› konusuna tahsis edilmifllerdir. Görme, iflitme ve somatosensoryal alg›y› içeren primer duyusal korteks, s›ras›yla beynin arka taraf›ndaki oksipital, temporal ve paryetal bölümlerde yerleflmifltir. Böylelikle, d›fl dünyadan gelen duyusal verimin alg›lanmas› ve ifllenmesi posterior beyin bölgelerince sa¤lan›r. Burada “d›fl dünya” teriminin iki farkl› noktaya iflaret etti¤ine dikkat edilmelidir: 1) hem beynin hem de vücudun d›fl›ndaki dünya 2) beynin d›fl›nda ama vücudun içindeki dünya. Anterior beyin bölgeleri, z›t olarak, genellikle davran›fl›n icras› için özelleflmifl efektör sistemleri ihtiva etmektedir. Supported by National Institute of Neurological Disorders and Stroke Grant P01 NS19632. 27