B Ö L Ü M 22 Dissosiyatif Bozukluklar JOSÉ R. MALDONADO, M.D., F.A.M.P., F.A.C.F.E. DAVID SPIEGEL, M.D. Çeviri: Dr. ÖZLEM BOLAT KAYA Dr. HASAN KAYA issosiyatif bozukluklar; kimlik, bellek, alg› veya bilincin bütünleflmifl organizasyonunda bozulmay› içerir. Belle¤inin zay›f bütünleflmesiyle ortaya ç›kan bozukluk dissosiyatif amnezidir. Kimli¤in bölünmesi dissosiyatif füg veya dissosiyatif kimlik bozuklu¤uyla (DKB; önceki ad›yla ço¤ul kiflilik bozuklu¤u) sonuçlan›r. Alg›da bozulma depersonalizasyon bozuklu¤una yol açar. Bilinç durumuyla iliflkili dissosiyasyon ise akut stres bozuklu¤u ya da çeflitli dissosiyatif trans ve posesyon durumlar›n› oluflturur (Tablo 22-1). Bilgiyi bilincin d›fl›nda tutmak için kullan›lan genel bir model olan bast›rma; dissossiyasyondan alt› farkl› noktada ayr›l›r (Tablo 22-2). D TABLO 22-1. DSM-IV-TR dissosiyatif bozukluklar Dissosiyatif amnezi (300.12) Dissosiyatif füg (300.13) Dissosiyatif kimlik bozuklu¤u (300.14; eski ad›yla ço¤ul kiflilik bozuklu¤u) Depersonalizasyon bozuklu¤u (300.6) Baflka türlü adland›r›lamayan dissosiyatif bozukluk (300.15) ‹liflkili bozukluklar Dissosiyatif trans bozuklu¤u Akut stres bozuklu¤u (308.3) Akut Stres Bozuklu¤u Akut stres bozuklu¤u DSM-IV-TR’de (American Psychiatric Association (APA) 2000) anksiyete bozukluklar›n›n içinde s›n›fland›r›lmas›na ra¤men, bu bozuklu¤un belirtilerinin yar›s›n›n dissosiyatif özellikte olmas› nedeniyle bu bölümde ele al›nm›flt›r (Tablo 22-3). Baz› çal›flmalarda bu belirtilerin daha sonra travma sonras› stres bozuklu¤u (TSSB) geliflmesi için güçlü öngörücüler oldu¤u bildirilmifltir. Benzer bir flekilde; tecavüz (Rothbaum ve Foa 1993) ve savafl travmas›n›n (Blank 1993; Solomon ve Mikulincer 1988) hemen sonras›nda ortaya ç›kan intrüzyon, kaç›nma ve afl›r› uyar›lma belirtileri TSSB’nin ortaya ç›kmas›n› öngörmektedirler. Dissosiyasyon, travma s›ras›nda ifle yarayabilir, ancak e¤er savunma çok uzun sürerse travmatik deneyimi perspektive katarak daha sonra TSSB ya da baflka belirtilerin ortaya ç›kma riskini azaltmak için gerekli olan çözümleme ifllemini (working through; Linderman’›n terimiyle “grief work” (Linderman 1944/1994; D. Spiegel 1981)) engellemektedir. Bu nedenle, travmadan k›sa süre sonra yap›lan ve kiflilerin travmatik deneyimi kabullenmesi, tafl›mas› ve perspektifine katmas›na yard›m etmeyi amaçlayan psikoterapi, daha sonra TSSB geliflmesini azaltmada yard›mc› olmaktad›r. Dissosiyatif Amnezi Dissosiyatif amnezinin karakterize özelli¤i; günlük unutkanl›kla aç›klanamayacak bir flekilde genellikle travmatik yaflant›yla ilgili olan önemli kiflisel bilgileri hat›rlayamamakt›r (APA 2000) (Tablo 22-4). Dissosiya397