psikiyatri gözden geçirme Page 26

52 AMER‹KAN PS‹K‹YATR‹ B‹RL‹⁄‹ PS‹K‹YATR‹ ‹Ç‹N KURUL SINAVLARI HAZIRLIK VE GÖZDEN GEÇ‹RME KILAVUZU yeri presinaptik aksonun üzerindeki sinaptik uç ve postsinaptik dendrit üzerindeki postsinaptik yo¤unlu¤u da kapsayan aktif bir bölgedir. Nöronun biçimi “hücre iskeleti” (sitoskeleton) modeli ile tarif edilebilir. Hücre iskeleti primer olarak üç filamenter elemandan oluﬂturulur: 1) mikrotübüller, 2) nörofilamentler ve 3) aktin (Pigino ve ark., 2006). Mikrotubüller tubülin alt ünitelerinden oluﬂturulmuﬂtur ve nöronun biçimini belirleyen bir yap› iskelesi oluﬂturur. Nörofilamentler aksonlar›n daha bol miktarda olan hücre iskeleti parçalar›d›r ve mikrotubüllerden çok daha stabildirler. Son olarak, aktin filamentleri hücre membran›n›n hemen alt›nda yer alan yo¤un bir a¤ oluﬂtururlar. Önemli yap›sal rolüne ilave olarak, hücre iskeleti proteinlerin ve organellerin hücre içine aktar›lmas› için gereklidir. Ayr›ca aksonal ve dendritik proteinlerin seçici olarak iletilmesine de olanak sa¤lar (Burack ve ark., 2000; Kamal ve Goldstein, 2002). Nöronal Uyar›labilirlik Nöronlar bilgiyi iletme yetene¤ine sahiptirler; çünkü elektriksel ve kimyasal olarak uyar›labilirler. Bu uyar›labilme spesifik iyonlara seçici olarak geçirgen ve voltaj (voltaja duyarl› kanallar), nörotransmitter ba¤lanmas› (liganda duyarl› kanallar) veya bas›nç veya germe (mekanik olarak uyar›labilen kanallar) vas›tas›yla çal›ﬂan birçok tipte iyon kanal› taraf›ndan sa¤lan›r. Genelde, nöronal iyon kanallar› son derece h›zl› bir biçimde iyonlar›n plazma membran›ndan geçiﬂini idare eder; 1 saniyede 100 milyon iyon tek bir kanaldan geçebilir. Bu büyük ve h›zl› iyon ak›m› membran potansiyelinde h›zl› de¤iﬂikliklere neden olur ve bu de¤iﬂiklikler nöronlar›n içindeki bilgi transferi, h›zl› sinaptik yan›tlar ve sonuç olarak nöronlar aras›nda bilgi transferi için önemli bir eleman olan aksiyon potansiyelinin temelini oluﬂturur. Sinapslarda bir nörondan sal›verilen nörotransmitterler di¤er nöronlar›n dendritleri üzerinde yer alan reseptörleri (liganda duyarl› kanallar) aktive eder ve membrandan iyon geçiﬂini indükler. Sonuçta oluﬂan elektrik sinyalleri pasif olarak daha uzak mesafelere yay›l›r; s›kl›kla da bu yoldaki hücre gövdesine ulaﬂ›r. Pasif ileticili¤e ilave olarak, aksiyon potansiyeline neden olan benzer lokal rejeneratif mekanizmalar (bu bölümde daha sonra tart›ﬂ›lacakt›r) dendritik sinyallerin gücünü art›r›r, onlar› h›zland›r›r; böylece sinyaller hücre gövdesine ulaﬂabilir (Yueste ve Tank, 1996; Eilers ve Konnerth, 1997; Magee ve Carruth, 1999). Hücre gövdesinde bu sinaptik girdiler birleﬂir ve e¤er girdiler yeterli ise aktivasyon için en düﬂük eﬂi¤e sahip olan hücre gövdesine en yak›n akson parças› olan aksonun baﬂlang›ç segmentini veya di¤er bir deyiﬂle akson tepeci¤ini depolarize eder. Depolarizasyon için gerekli eﬂik de¤ere ulaﬂ›ld›¤› zaman aksiyon potansiyeli baﬂ- lat›l›r. Aksiyon potansiyeli, ya da spayk (diken, sivri dalga) akson boyunca iletilen bir elektriksel dalgad›r. Akson uçlar›nda bu dalga aktif bölgeler denilen özel yerlerdeki sinaptik veziküllerden nörotransmiterlerin eksositoz yoluyla sal›verilmesine neden olan kalsiyum (Ca2+) giriﬂini tetikler. Sal›verilen nörotransmitter postsinaptik hücrelerin dendritleri üzerindeki postsinaptik reseptörlere ulaﬂ›r ve aktive eder. En sonunda, bu bilgi (enformasyon) ak›m›, harekete arac›l›k eden ve böylece davran›ﬂ› oluﬂturan temel motor lifler olan efektör hücrelere ulaﬂm›ﬂ olur. Aksiyon potansiyelleri, ayr›ca uzun süreli potansiyel art›ﬂ› (long term potentiation) için gerekli postsinaptik depolarizasyona katk› sa¤layacak ﬂekilde dentritlerin içine geriye do¤ru da yay›l›r (Jonston ve ark., 2003). Nöronlar›n bir aksiyon potansiyeli üretebilme yetenekleri membran›n her iki taraf›ndaki belirgin iyon konsantrasyonlar› farkl›l›¤›ndan kaynaklan›r. Sodyum (Na+) ve klorür (Cl-) membran d›ﬂ›nda yüksek konsantasyonda iken, potasyum (K+) hücre içinde yüksek konsantrasyonda bulunur. Bu farkl›l›klar adenozin trifosfat’›n hidrolizi vas›tas›yla enerjisi sa¤lanan membran pompalar›n›n sürekli etkisi ile oluﬂturulur. Buna ilave olarak membranda Na+, K+ ve Ca2+ iyonlar›n›n geçiﬂini düzenleyen voltaja duyarl› iyon kanallar› da bulunmaktad›r. ‹stirahat durumunda, K+ ve Cl- kanallar› aç›kt›r, bu durum, K+ ve Cl-‘ün hücre içi ve d›ﬂ› aras›ndaki konsantrasyon farkl›l›¤›n›n hücrenin iç k›sm›nda yaklaﬂ›k olarak -50mV ile -75mV aras›nda negatif bir de¤erde olmas›na neden olarak membran potansiyelini belirler. Bununla beraber, e¤er membran bir aksiyon potansiyeli oluﬂturmak üzere eﬂik de¤eri geçecek ﬂekilde depolarize edilirse, voltaja duyarl› Na+ kanallar› h›zla aç›l›r. Na+’un içeri giriﬂi membran› depolarize edici bir durum oldu¤u için, voltaja duyarl› kanallar›n aç›lmas› rejeneratif (yenileyici) bir özelliktir. Burada öncelikle bir eﬂik potansiyele ulaﬂ›l›r. Hücre içine Na+ giriﬂindeki art›ﬂ daha fazla Na+ kanal›n›n aç›lmas›na neden olan daha ileri depolarizasyona neden olur ve bu da daha fazla Na+’un hücre içine giriﬂine neden olur ve süreç böylece devam eder. Eﬂik de¤ere ulaﬂ›ld›¤›nda, mebran potansiyeli h›zla + 50mV’a de¤iﬂir. Membran potansiyeli yaln›zca yaklaﬂ›k olarak bir milisaniye kadar depolarize ﬂekilde kal›r, çünkü Na+ kanallar› bu esnada zamana ba¤l› bir inaktivasyon gösterir. Eﬂ zamanl› olarak depolarizayon sonucu daha yavaﬂ bir ﬂekilde aktive olmuﬂ olan voltaja duyarl› K+ kanallar›n›n geçirgenli¤i artar. Na+ ak›m›n›n azalmas› ile birlikte hücre içine tekrar K+ giriﬂinin sa¤lanmas› membran› repolarizasyona götürür. Böylece, membran potansiyeli Na+ düzeyindeki de¤iﬂim vas›tas›yla belirlenen bir depolarizasyon düzeyinde pik de¤ere ulaﬂ›r ve bundan sonra süratle K+ düzeyindeki de¤iﬂiklik ile belirlenen istirahat potansiyeline geri döner. Membran›n re-