114 AMER‹KAN PS‹K‹YATR‹ B‹RL‹⁄‹ PS‹K‹YATR‹ ‹Ç‹N KURUL SINAVLARI HAZIRLIK VE GÖZDEN GEÇ‹RME KILAVUZU 1. Psikiyatristler, gözetimli bak›m programlar›nda “daha hasta” olan kiflilerle çal›flmaktad›rlar. 2. Medya, sürekli geçmiflteki istismar olgular›yla ilgili haberler yay›nlamakta ve insanlar› k›flk›rtmaktad›r. 3. Haks›z muamele reformu yasas› baflar›s›z olmufltur. 4. Psikiyatride, geriatrik psikofarmakoloji, adölesanlarda ba¤›ml›l›k tedavisi, çoklu kiflilik bozuklu¤u, a¤r› tedavisi, alkoliklerin yak›nlar›yla ilgilenme gibi yeni özel uygulama alanlar› geliflmifltir. 5. Psikiyatristler diyabet, hipertansiyon ve di¤er akut genel t›bbi hastal›klar› olan hastalara daha çok bak›m vermeye bafllam›fllard›r. • • • • Seçimini tebli¤ edebilme ve iletiflim kurabilme ‹lgili bilgileri anlayabilme Mümkün olan seçenekleri ve sonuçlar›n› idrak edebilme Rasyonel karar verebilme Hukukta Psikiyatrist-Hasta ‹liflkisi ‹liflkinin Genel Çerçevesi Bilgilendirmifl Onam Geçerli bir onam için, bilgilendirme, anlama, gönüllülük, yeterlilik ve r›za esast›r. (Long ve Jaszczak 2004) • • • Tasarruf ehliyeti (competency) Bilgilendirilme Gönüllülük Bilgilendirme. 1972’de, bilgilendirilmifl onam gelifliminde özel bir yeri olan Canterbury ve Spence isimli iki olguda, geçerli ayd›nlat›lm›fl onam›n elde edilebilmesi için, hastaya tüm gerçeklerin, hatta çok küçük olas›l›ktaki risklerin bile aç›klanm›fl olmas› gerekti¤i üzerinde durulmufl ve aç›klaman›n yeterlili¤i ile miktar› kavramlar› ortaya at›lm›flt›r. Burada gelifltirilen standarda göre, doktor, mant›kl› bir insan›n bilmek isteyece¤i tüm bilgileri hastaya anlatmal›d›r. Gönüllülük. Onam›n yasal olarak gönüllülü¤e uygun say›labilmesi için, hastan›n karar›n› sahtekarl›k, zorlama ya da bask› olmaks›z›n verebilmesi gerekir. ‹stisnalar ve yükümlülükler. Bilgilendirilmifl onam› sa¤lamada iki temel istisna vard›r. Yaflam kurtar›c› ya da ciddi zarar› önleyici acil bir tedavi gerekti¤inde, hastadan ya da tayin edilmiflse vasisinden onam almak mümkün olmayabilir. Bu durumlarda hukuk tipik olarak onam›n verilmifl oldu¤unu varsayar. ‹kinci istisnai durum, tedavi ayr›cal›¤›d›r (therapeutic privilege). E¤er bir psikiyatrist, mümkün risklerin ortaya ç›kt›¤›n› ve alternatiflerin, hastan›n sa¤l›¤› üzerinde zararl› etkileri olabilece¤ini düflünüyorsa, bilgilendirilmifl onam al›nmayabilir. Feragat. Bir klinisyen, hastan›n tasarruf ehliyeti varsa, bilgilendirilmiflse ve gönüllü olarak bilgilendirme hakk›ndan feragat ediyorsa, tedavinin risklerini anlatmak zorunda de¤ildir. Tasarruf ehliyeti. Tasarrufa ehil olmamak (incompetence), mahkemenin hüküm vermesiyle ilgilidir, bununla birlikte, sâlâhiyet (incapacity), bir klinisyen taraf›ndan tan›mlanan yetersiz olma durumudur (Mishkin 1989). Yasal olarak ancak ehil olan bireylere bilgilendirilmifl onam verilebilir. Bir yetiflkin, mahkeme taraf›ndan tasarrufa ehil olmad›¤›na hükmedilmedikçe ya da t›bbi bir aciliyet nedeniyle tasarruf ehliyeti kaybolmad›kça, tasarrufa ehil olarak kabul edilir. Acil durumlar d›fl›nda, ehil olmayan bir bireye, vekalet olmaks›z›n müdahale etmeye izin verilmemifltir. De¤iflmez tan›mlar olmamas›na ra¤men, yasal olarak hastan›n tasarruf ehliyetini tan›mlamak için flunlar gerekir: • • • Teklif edilen tedavi seçimini anlayabilme Tedavi karar› verebilme Sözel ya da sözel olmayan biçimde seçimini tebli¤ edebilme, seçim konusunda iletiflim kurabilme Gizlilik ve Ayr›cal›k Hastan›n hakk› olan gizlilik (Confidentiality), klinisyenin de hastayla ilgili bilgileri, yetki verilmeksizin paylaflmamas›yla ilgili yükümlülü¤üdür. Ayr›cal›k (Privilege), ya da daha do¤ru ifadeyle ‹liflkisel Ayr›cal›k, iliflkisel güvencenin a盤a vurulmas› üzerinde yarg›n›n gücünün k›s›tlanmas›d›r. Psikiyatrist-hasta, psikoterapist-hasta ve hekim-hasta ayr›cal›¤› Jaffe ve Redmond olgular› (1996) ile tan›nmaya bafllam›flt›r. Bu ayr›cal›klar, karakteristik olarak, ayr›cal›¤› elinde bulunduran kifliyi (ör: hasta), kendisine ait gizli bir bilgiyi verdi¤i kifliye karfl› (ör: psikiyatrist), bilgi verdi¤i kiflinin yarg› taraf›ndan dava sürecinde bilginin iffla edilmesi için zorlanmas›na karfl› koruyan bir hükümdür. Literatürde tasarrufa ehil olmamay› tan›mlayan dört standart bulunmaktad›r (Appelbaum ve ark. 1987). Akli yetkinli¤in seviyesini yükseltebilmek amac›yla belirlenen bu standartlar flunlard›r: