background image
So¤uk >s>r>¤>, dokular>n so¤uk sebebiyle geçici olarak so¤umas>ndan, hücre içi ve
hücre d>fl> s>v>lar>n kristalizasyonu ve donmaya kadar de¤iflebilen so¤uk yaralanma-
lar> yelpazesini kapsar. Rüzgar yoksa, so¤uk >s>r>¤> yaralanmalar> -2°C derecenin al-
t>ndaki ortam s>cakl>klar>yla iliflkilidir. Doku hasar>n>n boyutu; so¤uk maruziyetinin
süresi, so¤uk rüzgar etkisi, yükseklik ve >s> kayb>n>n h>z> (çeflitli homeostatik meka-
nizmalardan etkilenir) gibi etmenlere ba¤l>d>r. El ve ayak parmaklar>, burun ve ku-
laklar en çok etkilenir.
I. Epidemiyoloji
So¤uk >s>r>¤>; d>fl mekan k>fl aktiviteleri ve da¤c>l>k ile u¤raflan kifliler, uygun bar>na¤>
olmayanlar, ayr>ca ileri yafl veya mental bozukluklar sebebiyle zay>f muhakeme yete-
ne¤i olanlar için her zaman var olan bir tehlikedir. Baz> etmenler so¤uk >s>r>¤> riski ve
ayn> zamanda yaralanman>n ciddiyeti ile iliflkilidir.
A. Çevresel Etmenler
1. fiafl>rt>c> olmayacak biçimde ortam s>cakl>¤>n>n, ayn> zamanda dokular>n
buna maruz kald>¤> sürenin, dokunun yüzey s>cakl>¤>na kuvvetli bir et-
kisi vard>r ve dolay>s>yla so¤uk >s>r>¤> yaralanmas>n> bafllatabilir. Böyle-
ce genellikle ilk olarak cilt ve cilt dolafl>m> etkilenir. So¤uk ortam>n eks-
tremite cildine olan etkisine karfl> koymak için derin dokulardan >s> üre-
tilir, bu da ekstremitenin kas kitlesi ile orant>l>d>r. Bu sebeple eller; vü-
cut merkezine olan uzakl>klar>, göreceli olarak genifl yüzey alan>na ve
küçük kas kitlesine sahip olmalar> sebebiyle özellikle savunmas>zd>r ve
etkilenirler.
2.
Su ve nem, >s>y> havaya göre 25 kat daha h>zl> iletir ve bu sebeple >slak
ve rüzgarl> ortam koflullar> (özellikle nem cilt ile temas halindeyse) or-
tam s>cakl>¤>n>n etkisini artt>r>r ve >s> kayb>n> h>zland>r>r.
3.
Uzam>fl etkilenmelerde deneklerin görece so¤uk iklimlere adapte oldu-
¤u konusunda insan ve hayvan deneylerinden elde edilen kan>tlar mev-
cuttur. Bu aklimasyon (iklime al>flma) aral>kl> afl>r> so¤uklara karfl> ko-
ruyucudur. Alaska Eskimolar>nda gözlenen bu aklimasyon için varsay>-
lan bir mekanizma, özellikle ellerde, artm>fl periferal kan dolafl>m>d>r.
B. Kifliye Ait Etmenler
1.
Yafl>n küçük olmas> homeostatik ifllevlerin immatür olmas> ile iliflkili
olmasa da, so¤uk >s>r>¤> sa¤l>kl> eriflkinlerle karfl>laflt>r>ld>¤>nda sa¤l>kl>
çocuklarda daha s>kt>r. Çocuklardaki so¤uk >s>r>klar>n>n ço¤u önlenebi-
lece¤i gibi; genelde yetersiz giyinmek veya d>fl ortam aktivitelerinde gö-
zetim olmamas>na ba¤lanabilir. Ayr>ca so¤uk >s>r>¤> çocuklarda genelde
parmaklar ve elleri etkilerken, eriflkinlerde ayak ve ayak parmaklar>nda
so¤uk hasar> daha yayg>nd>r.
2.
Bu yaralanma riski afla¤>daki durumlarda artar;
a)
Mental hastal>k ve
b) Düflük sosyoekonomik durum ve s>ras>yla bununla iliflkili olarak
497
So¤uk Is>r>¤> (Donma)
Kodi K. Azari ve Roee E. Rubeinstein
Çeviri: Dr. Ahmet Savran ve Dr. Sait Ada
30