background image
En s>k karfl>lafl>lan otoimmün endokrin hastal>klar aç>k
ara tiroid ve Tip 1 diyabet ile ilgili olanlard>r. Hedef tiroid
bezi oldu¤unda ve klinik profil hipotiroidizmi iflaret etti¤in-
de (Hashimoto tiroiditi), prevalans yaklafl>k %1 civar>nda-
d>r. Klinik profil hipertiroidizm oldu¤unda (Graves hastal>-
¤>), prevalans>n yaklafl>k %0,4 civar>nda oldu¤u görülmekte-
dir. Her iki tiroid otoimmün bozukluk da kad>nlarda daha
s>k görülür. Otoimmün yan>t>n hedefi pankreastaki , hücre-
leri ise, klinik profil Tip 1 diyabet fleklindedir. Tip 1 diyabe-
tin prevalans> Graves hastal>¤>n>nkine benzer (%0,2-0,5),
ancak belli bir cinse e¤ilim göstermez.
Bu bölümde, tek bafl>na ya da poliglandüler yetmezlik
sendromu fleklinde kendini belli eden klinik otoimmün en-
dokrin hastal>klar>n sergiledi¤i temel immünolojik meka-
nizmalar incelenecektir.
TEMEL KOMPONENTLER VE
MEKAN
karfl>lafl>r ve bunlar>n yabanc> olup olmad>klar>n> kontrol
eder. Adaptif nitelikteki immün sistem, mevcut olan ya da
olabilecek neredeyse tüm yabanc> molekülleri tan>yabilecek
bir evrim geçirmifltir. Gen rearanjman>yla (yeniden düzenle-
me
) randomize olarak oluflturulan immünolojik tan>y>c> (im-
münotan>y>c>) molekül repertuvar>, sadece genomda kodlan-
m>fl genetik bilgiyle s>n>rl> de¤ildir (fiekil 2-1). Dolay>s>yla, in-
san immün sisteminde inan>lmas> zor say>da ve çeflitlilikte
immünotan>y>c> molekül gelifltirilir. Bu muazzam çeflitlili¤i
rakamlarla ifade etmek istersek, T hücre reseptörlerinin (T
hücre tan>y>c> molekülleri) teorik çeflitlili¤i, randomize rea-
ranjmanlarla 10
15
say>s>na ulafl>r. Bu rearanjman mekanizma-
s> B hücre immünotan>y>c> molekülleri (örn. immünoglobü-
linler) için de geçerlidir. Ancak gen rearanjman>n>n randomi-
ze mekanizmas>, kendi komponentleriyle reaksiyon veren im-
münotan>y>c> moleküller de sentezler. Vücudun kendisine
karfl> reaktif immünotan>y>c> moleküller tafl>yan ve tehlike po-
tansiyeline sahip immün hücreler, T lenfositlerin geliflimi s>-
ras>nda timüste ve B lenfositlerin geliflimi s>ras>nda kemik ili-
¤inde, elimine edilir. Sadece yabanc> antijenlere karfl> güçlü
bir reaksiyon veren, kendi antijenlerine karfl> ise yan>t> çok za-
y>f olan immün hücrelerin seçildi¤i ve periferal immün hücre
repertuvar>na al>nd>¤> görülmektedir. çirdi¤i bu seleksiyon mekanizmas> "merkezi tolerans" olarak
adland>r>l>r. Vücudun kendi antijenlerine karfl> reaktif olan
immün hücreler merkezi toleransa karfl>n ekarte edilememifl
ve perifere ulaflm>flsa, otoimmünite oluflmas>n> engellemek
için baflka kontrol mekanizmalar>yla ya elimine edilirler, ya
yan>t veremeyecek hale getirilirler, ya da bask>lan>rlar ("peri-
feral tolerans"). Bu immünolojik düzenleme mekanizmalar>-
n>n baflar>l> olamamas>, 1964 y>l>nda Mackay ve Burnet'in de
belirtti¤i gibi otoimmünite konseptinin temelini oluflturur.
T ve B lenfositleri temel ve say>ca bask>n immün hücreler-
dir. T lenfosit öncülleri (pre-T hücreleri) kemik ili¤inden
köken al>r ve olgunlafl>p diferensiye olacaklar> timüse mig-
rasyon sergiler. Erken evrelerde, baz> T hücresi yüzey mole-
küllerinin ekspresyonu görülse de, hala kendi T hücresi re-
septörlerinin (THRler) genomik (aranje edilmemifl) konfi-
gürasyonuna sahiptirler. TCR
/ zincirleriyle (T / hüc-
releri) T hücresine dönüfltürülecek bu pre-T hücreleri, oto-
reaktif T hücrelerinin negatif seleksiyon yoluyla ay>klanarak
silindi¤i bir kritik evreden geçerler (bkz. T Hücresi Toleran-
s>). Pre-T hücrelerinin pek az>, TCRleri üzerinde di¤er tip
zincirleri eksprese edecektir (T
/ hücreleri). T / hücre-
28
BÖLÜM 2 Endokrin Otoimmünitesi
TABLO 2-1
Baz> Otoimmün Endokrinopatiler, Antijenler ve Otoantikorlar
Hastal>k
Otoimmün (lenfositik) hipofizit
Granülomatöz hipofizit
Graves hastal>¤>
Hashimoto tiroiditi
Otoimmün (idyopatik) hipoparatiroidizm
Tip 1 diabetes mellitus
Akantozis nigrikans (nadiren) ile birlikte Tip
B insülin direnci
Otoimmün Addison hastal>¤> (Otoimmün
adrenal yetmezlik)
Otoimmün ooforit (prematür ovaryen
yetmezlik)
Otoimmün orflit Erkek infertilitesi (baz>
formlar>)
Otoantijen
Hipofiz sitosolik proteini
TSH-R, TPO
TPO, Tg
CaSR, NALP5
GAD65, IA-2, insülin
21-Hidroksilaz
17
-Hidroksilaz P450scc
Kesin olarak
tan>mlanmam>flt>r,
17
-hidroksilaz
P450scc
Sperm
Bez
Hipofiz
Tiroid
Tiroid
Paratiroid
Pankreas (
hücreleri)
Adipositler, kas
hücreleri
Adrenal
Ovaryumlar
Testisler
Otoantikor
Anti-hipofiz
TSI, TBII, anti-TPO
Anti-TPO, anti-Tg
Antiparatiroid
Anti-GAD, anti-IA-2 (ICA),
anti-insülin
Anti-21-hidroksilaz (ACA)
Anti-17
-hidroksilaz ve
anti-P450scc (SCA)
Ayr>ca adrenal yetmezlikle
iliflkili olarak SCA
Antisperm