26 TEMEL PATOLOJ‹ lökositlerde mikrotübül yap›s›n› de¤ifltirerek lökosit hareketini engelledikleri için antiinflamatuar olarak kullan›l›rlar. ‹ntermediate filamentler hücre nin sitoplazma ve organellerinin organizasyonunu sa¤layan bir çat› olufltururlar. Bunlar karekteristik olarak epiteliyal hücrelerde bulunan keratin, mezenkimal hücrelerde bulunan vimentin, kas hücrelerinde bulunan dezmin, nöronlarda bulunan nöroflament ve glial hücrelerde bulunan glial fibrillerden oluflurlar. Baz› patolojilerde bu filamentlerin oluflturdu¤u anormal yap›lar bulunur. Örne¤in alkolik karaci¤er hastal›¤›nda hepatositlerin sitoplazmas›nda eozinofilik inkluzyon olarak görülen Mallory cisimci¤i ya da alkolik hyalen olarak adland›r›lan yap› keratin intermediate flamentlerinden oluflur. Yine Alzheimer hastal›¤›nda beyinde görülen nörofibriller yumak mikrotübül iliflkili proteinler ve nöroflamentlerden oluflur. Deride epidermolizis bulloza simpleks hastal›¤›na yol açan keratin filamentlerindeki anomali bu filamentlerin genindeki mutasyon sonucunda oluflmaktad›r. Sonuç olarak bir k›sm› alkol gibi zedeleyici ajanlar›n etkisi ile oluflan, bir k›sm›n›n nedeni bilinmeyen sitoskeletal anomaliler genetik hasarlar sonucunda da ortaya ç›kabilmekte ve lokomasyon ve hücre çat›s›n› oluflturma gibi ifllevlerinin bozulmaktad›r. ‹nce yap›daki bu de¤ifliklikler genetik ya da kazan›lm›fl hasarlar›n morfolojij bulgular› olarak gözlenmektedir. HÜCRE ZEDELENMES‹NDE SUBSELLÜLER YANITLAR Geri dönüflümlü ve geri dönüflümsüz akut hücre zedelenmesi mekanizmalar› ve morfolojik bulgular› k›s›mlar›nda anlat›lan akut hücre zedelenmesi s›ras›nda oluflan ince yap›sal de¤ifliklikler d›fl›nda, kronik hücre zedelenmesini ya da hücrenin homeostaz›nda oluflan de¤iflikliklere karfl› uyumunu temsil eden birtak›m ince yap›sal de¤ifliklikler olabilir. Farkl› organellerde oluflan bu de¤iflikliklerin baz› örnekleri anlat›lacakt›r. 1. Lizozomlarda izlenen de¤ifliklikler.—Lizozomlarda bulunan fosfotaz, glukuronidaz, proteazlar gibi hidrolitik enzimler bir çok proteinleri ve karbonhidratlar› y›kma kapasitesindedirler. Buna karfl›n baz› lipidler sindirilemez, ya lizozom içerisinde kal›r ya da lizozomdan at›l›rlar. Hücre içi lipit peroksidasyonu sonucu oluflan lipofuksin pigmenti lizozomlarda sindirilemez ve granüller tarz›nda kal›r. Ayn› flekilde makrofajlar taraf›ndan fagosite edilmifl karbon pigmenti ve dövmelerde kullan›lan baz› pigmentler bu hücrelerin lizozomlar›nda sindirilemezler ve uzun y›llar kalabilirler. Hücre içinde çeflitli makromolekülleri metabolize eden enzimlerin eksikli¤i sonucunda, bu makromoleküller vücudda hemen her organda ve özellikle nöronlarda bulunan lizozomlarda depo edilirler ve herediter lizozomal depo hastal›klar›na neden olurlar. Baz› ilaçlar ise lizozomlar›n fonksiyonlar›n› bozarak kazan›lm›fl lizozomal hastal›klara yol açarlar. 2. Endoplazmik retikulum (ER) hipertrofisi.— Barbituratlar ve di¤er bir çok ilaçlar karaci¤erde hepatositlerin ER’unda metabolize edilirler. Bu ilaçlar›n uzun süre kullan›lmas› sonucunda ilaçlar› metabolize eden enzimlerin sentezi artar ve bu enzimlerin yap›ld›¤› ER’un boyutlar›nda art›fl ( hipertrofi) geliflir. Bu flekilde ilaçlar›n daha fazla metabolize edilmesi sonucunda ise o ilaca karfl› tolerans geliflir. 3. Mitokondrial de¤ifliklikler.—Akut hücre zedelenmesi s›ras›nda oluflan mitokondrial de¤iflikliklere ek olarak baz› patolojik durumlarda mitokondrialar›n boyut ve flekillerinde çarp›c› anomaliler olabilir. Örne¤in alkolik karaci¤er hastal›klar›nda mitokondrialar dev boyutlara ulaflabilirler. Yine iskelet kas›n›n kal›tsal metabolik hastal›klar›ndan olan mitokondrial myopatilerde, mitokondrialar hem say›ca artar, hem de boyut ve flekilleri anormaldir . 4. Sitoskelatal de¤ifliklikler.—Sitoskeleton çap› 2025 nm olan mikrotübüller, çap› 15 nm olan kal›n myosin flamentleri, çap› 6-8 nm olan ince aktin filamentleri ve çaplar› 10 nm olan çeflitli intemediate filamentlerden oluflurlar. Mikrotübüller ve mikroflamentler hücre lokomasyonu ve hücre içi organellerin hareketinde rol oynarlar. Sitoskeletonun kal›tsal ya da baz› toksin ve ilaçlar›n etkileri ile kazan›lm›fl yap›sal anomalileri hücre lokomosyonundaki ifllevlerini bozar. Örne¤in mikrotübül organizasyonundaki bozukluk sperm motilitesini azalt›r ve solunum epitelindeki silialar›n hareketini k›s›tlar. Colchisine gibi baz› ilaçlar KAYNAKLAR 1. Nezelof C, Seemayer TA. The History of Pathology: An Overview. In: Damjanov I, Linder J, editors. Anderson’s Pathology. 10th ed. Mosby-Year Book, Inc. St. Louis 1996, p 1-11. 2. Nezelof C: The European roots of pathology. Pathol Res Prac, 1994, 190: 103- 114. 3. Scarani P, Salvioli GP, Eusebi V. Marcello Malpighi (16281694): a founding father of modern anatomic pathology. Am J Surg Pathol. 18:741- 746, 1994. 4. Cotran RS, Kumar V, Collins T. Pathologic Basis of Disease. 6th ed. W.B. Philadelphia: Saunders Company. p. 1-30, 1999. 5. Yeldandi AV, Kaufman DG, Reddy JK. Cell Injury and Cellular Adaptations. In: Damjanow I, Linder J, editors. Anderson’s Pathology. 10th ed. Mosby-Year Book, Inc.St. Louis. p357385, 1996. 6. Rubin E, Farber JL. Cell Injury. In: Rubin E, Farber JL editors, Pathology. 3rd ed. Philadelphia: Lippincott-Raven. p 1-35, 1999. 7. Cellular Adaptation, Injury, and Death and Wound Healing. In: Porth CM. Ed. Pathophysiology, Concepts of Altered Health Sciences. 5th ed. Philadelphia: Lippincott-Raven 1998, p33-48. 8. Dong Z, Griess GA, Weinberg JM, Venkatachalam MA. Intracellular Ca+2 thresholds that determine survival or death of energy deprived cells. Am J Path. 152: 231- 40, 1998. 9. Lemasters JJ, Nieminen AL, Qian T, Trost LC, Herman B. The mitochondrial permeability transition in toxic, hypoxic and reperfusion injury. Mol Cell Biochem. 174: 159-61, 1997.