BÖLÜM 1/A HÜCRE ZEDELENMES‹ VE HÜCRE ÖLÜMÜ 23 fiekil 3.—Apoptotik süreçte apoptosome yap›s›n›n oluflumu fiekil 5.—Apoptozisin elektroforezde karakteristik ‘’ladder’’ görünümü ekspresyonunu inhibe eder ya da bax protein ekspresyonunu artt›r›r. Bununla beraber p53 proteininin do¤rudan kaspaz aktivasyonunu sa¤layarak da, hücreyi apoptozise yönlendirdi¤i düflünülmektedir. 3. fas-Apo1 proteininin aktivasyonu.—Sitotoksik T lenfositlerinin (CD68 +) yüzeyinde TNFR ailesinden olan fas-Apo1 proteini bulunmaktad›r (fiekil 4). Bu protein hedef hücre membran›ndaki spesifik reseptörüne ba¤land›¤› zaman, sinyal iletimi ile ya da “ceramide” proteininin oluflumuna neden olarak kaspaz aktivasyonuna yol açar. Akut enflamasyonda sal›nan TNF de nötrofil lökositlerinde bulunan TNFR’ne ba¤lanarak apoptotik süreçte benzer mekanizma ile etki göstermektedir. Sitotoksik T lenfositlerinin tetikledi¤i apoptotik süreçlerde, fas-Apo1 proteininin rol ald›¤› mekanizma d›fl›nda gösterilmifl modeller de bulunmaktad›r. Örne¤in sitotoksik T lenfositlerinden sal›nan porfirin, hücre membran›nda porlar oluflturarak, granzym-B olarak isimlendirilen prote- inin hücre içine girmesine ve kaspaz aktivasyonuna neden olmaktad›r. Apoptozis Morfolojisi Apoptozis karakteristik olarak tek tek hücrelerde morfolojik de¤iflikliklere yol açarken, koagülatif nekrozda olay hücre gruplar›n› ilgilendirir. Apoptoziste görülen temel bulgular aras›nda yer alan DNA fragmantasyonu, kaspazlar taraf›ndan aktive edilen endonükleazlar ile gerçeklefltirilir. Bu enzimatik olay sonucu hücre DNA’ s›nda yaklafl›k 180-200 bp ve katlar› uzunlu¤unda oligonükleosomal fragmanlar oluflur. Bu fragmanlar agaroz jel elektroforezinde “merdiven” görünümüne neden olur (fiekil 5). Ancak bu görünüm apoptozis için spesifik de¤ildir ve nekrozda da görülmektedir. Morfolojik olarak önemli bir di¤er bulgu ise, apoptozisin en karakteristik bulgusu olan kromatin topaklar›n›n nükleus membran›na marjinalize olmas›, bir baflka deyiflle kromatin kondensazyonudur. Bu de¤iflikli¤in nedeni yap›sal stabilizasyonu sa¤layan çekirdekteki laminin proteininin proteolitik sindirimidir. Apoptozisin karakteristik di¤er bulgular› hücre büzüflmesi ve sitoplazmik tomurcuklar (“budding” fenomeni) ve apoptotik cisimlerdir. Nekrozda hücre ve organeller fliflerken, apoptoziste hücre küçülür ve organeller birlerine yaklaflt›¤›ndan sitoplazma yo¤unlafl›r (eozinofili). Bu morfolojik görünüm proteolitik aktivite sonucu gerçekleflen hücre sitoplazmas›ndaki iskelet proteinleri parçalanmas› ve bu parçalanan proteinlerin, yeni sentezlenen transglutaminaz enzimininin aktivasyonu sonucu afl›r› miktarda çapraz ba¤lanmalar oluflturmas›d›r. Nekrozda membranlar parçalan›rken, apoptoziste sitoplazmik tomurcuklar›n kopmas› ile intakt bir membranla çevrili apoptotik cisimler oluflur (Resim 7). fiekil 4.—Apoptoziste Fas ve Fas Ligand etkileflimi