10 • • Hücresel Adaptasyonlar, Hücre Zedelenmesi ve Hücre Ölümü Proteinlerin denatürasyonu Organellerin ve di¤er sitozolik komponentlerin enzimatik sindirimi Pek çok ay›r›c› özellik vard›r: Nekrotik hücreler standart hematoksilen-eozin (H&E) boyamas›nda yaflayan hücrelerden daha eozinofilik (pembe)’dir. Glikojen kayb›na ba¤l› olarak “glassy” (donuk, e.n.) görünürler, vakuole olabilirler; hücre membranlar› parçalanm›flt›r. Nekrotik hücreler kalsiyum tuzlar›n› çekebilir; bu özellikle nekrotik ya¤ hücreleri için do¤rudur (ya¤ sabunu oluflumu). Nükleer de¤ifliklikler içinde piknoz (küçük, yo¤un nükleus), karyolizis (soluk, da¤›lm›fl nükleus) ve karyoreksis (parçalanm›fl nükleus) yer al›r. Nekrozun genel doku paternleri flunlard›r: • Hücre ve doku çat›s›n›n korundu¤u, protein denatürasyonunun hakim oldu¤u koagülasyon nekrozu (s. 21) en s›k görülen paterndir. Bu patern beyin hariç tüm dokularda hipoksik ölümün karakteristi¤idir. Nekrotik doku ya heterolize (invaze eden lökositlerin lizozomal enzimleriyle sindirim) veya otolize (hücrenin kendi lizozomal enzimleriyle sindirim) u¤rar. Otoliz veya heteroliz protein denatürasyonundan daha bask›nsa likefaktif nekroz (s. 22) görülür. Nekrotik bölge yumuflak ve s›v›yla doludur. Bu tip nekroz en s›k lokalize bakteriyel infeksiyonlarda (apseler) ve beyinde izlenir. Kazeöz nekroz (s. 22) tüberküloz lezyonunun karakteristi¤idir; gros olarak yumuflak, kolay parçalanan “peynirimsi” materyal ve mikroskopik olarak hücre kal›nt›lar› içeren amorf eozinofilik materyal olarak görünür. Ya¤ nekrozu (s. 22) ya¤ dokusunda izlenir; lipaz aktivasyonu (hasarl› pankreatik hücreler ve makrofajlardan) trigliseridlerden ya¤ asiti salar, sonradan kalsiyum ile kompleks yaparak sabun oluflturur. Gros olarak, bunlar beyaz, tebeflirimsi bölgelerdir (ya¤ sabunlaflmas›); histolojik olarak hücre s›n›rlar›nda belirsizlik ve kalsiyum birikimi vard›r. • • • HÜCRE ZEDELENMES‹ VE NEKROZ ÖRNEKLER‹ (s. 23) ‹skemik ve Hipoksik Zedelenme (s. 23) ‹skemi ve hipoksik zedelenme klinik t›pta en çok karfl›lafl›lan hücre zedelenmesi tipleridir. Hipoksi oksijen tafl›ma kapasitesinde azalmad›r; iskemi (belirgin olarak hipoksiye de yol açar) azalm›fl kan ak›m›na ba¤l›d›r. Hipoksi tek bafl›na oldu¤unda dokulara glikoliz için substratlar›n tafl›nmas›na ve biriken art›k maddelerin (örn., laktik asit) uzaklaflt›r›lmas›na izin verir; ‹skemi buna izin vermez, dolay›s›yla tek bafl›na hipoksiden daha h›zl› olarak doku zedelenmesi oluflturma e¤ilimindedir. ‹skemi çok say›da biyokimyasal yola¤›n ve yap›sal eleman bütünlü¤ünün ilerleyici bozunumuna yol açar. Belli bir noktaya kadar bu tip bir zedelenme kompanse edilebilir ve kan ak›m› (ve özellikle oksijen) tekrar sa¤lan›rsa etkilenen hücreler düzelebilir (geri dönüfllü zedelenme). “Dönüflü olmayan nokta” afl›ld›¤› zaman hücrelerin enerji üretim mekanizmalar› onar›lamayacak kadar hasar görür (geri dönüflsüz zedelenme). Bu durumda kan ak›m›n›n tekrar sa¤lanmas› zedelenmeyi daha da art›rabilir, buna reperfüzyon zedelenmesi ad› verilir ve myokardiyal infarkt ve inme sonras›nda doku zedelenmesine katk›da bulundu¤undan klinik olarak önemlidir.