4 Hücresel Adaptasyonlar, Hücre Zedelenmesi ve Hücre Ölümü TABLO 1-1 Zedelenmeye karfl› Hücresel Yan›tlar Zedelenmeyi Oluflturan Uyaran›n Özelli¤i ve fiiddeti Bozulmufl fizyolojik uyar›lar • Artm›fl talep, artm›fl gelifltirici uyar› (örn., büyüme faktörleri, hormonlar) • Azalm›fl besinler, uyar› • Kronik irritasyon (kimyasal veya fiziksel) Azalm›fl oksijen; kimyasal zedelenme; mikrobiyal infeksiyon • Akut ve kendini s›n›rlayan • ‹lerleyici ve fliddetli (DNA zedelenmesi dahil) • Hafif derecede kronik zedelenme Hücresel Yan›t Hücresel adaptasyonlar • Hiperplazi, hipertrofi • • Atrofi Metaplazi Hücre zedelenmesi: Akut geri dönüfllü zedelenme Geri dönüflsüz zedelenme→hücre ölümü Nekroz Apoptoz • Birçok organelde subselüler de¤iflimler Hücre içi birikimler; kalsifikasyonlar Hücresel yafllanma • • Genetik veya akkiz metabolik de¤iflimler Kümülatif subletal zedelenme ile birlikte uzam›fl yaflam süresi • • Geri dönüfllü zedelenme uyar› ortadan kald›r›l›rsa veya zedelenme nedeni hafif fliddette ise normale dönüfltürülebilen patolojik hücre de¤iflimlerini belirtir. Geri dönüflsüz zedelenme uyaranlar hücrenin adaptasyon kapasitesini aflt›¤›nda (geri dönüflü olmayan noktan›n ötesinde) ortaya ç›kar ve hücre ölümüne neden olan kal›c› patolojik de¤iflimleri belirtir. Hücre ölümünün morfolojik ve mekanik iki paterni nekroz ve apoptozdur (fiekil 1-1 ve Tablo 1-2). Nekroz her zaman patolojik bir süreci gösterirken, apoptoz ayr›ca birçok normal fonksiyonun da bir parças› olabilir (örn., embriyogenezde) ve her zaman hücre zedelenmesi ile iliflkili olmas› flart de¤ildir: TABLO 1-2 Nekroz ve Apoptozun Özellikleri Özellik Hücre büyüklü¤ü Nükleus Plazma membran› Hücresel içerikler Çevrede inflamasyon Fizyolojik veya patolojik rol Nekroz Genifllemifl (fliflmifl) Piknoz → karyoreksis → karyolizis Parçalanm›fl Enzimatik sindirim; hücre d›fl›na s›zabilir S›k Her zaman patolojik (geri dönüflsüz hücre zedelenmesinin doruk noktas›) Apoptoz Azalm›fl (büzülme) Nükleozom boyutunda parçalara ayr›lma Sa¤lam; özellikle lipidlerin oryantasyonunda de¤iflmifl yap› Sa¤lam, apoptotik cisimlerde sal›nabilir Yok S›kl›kla fizyolojik (istenmeyen hücrelerin eliminasyon yolu), özellikle DNA zedelenmesi gibi baz› hücre zedelenme formlar› sonras›nda patolojik olabilir