18 Hücresel Adaptasyonlar, Hücre Zedelenmesi ve Hücre Ölümü ZEDELENMEYE SUBSELÜLER (HÜCRE-‹Ç‹) YANIT (s. 32) Baz› durumlar hücre organelleri veya hücre iskeletinde belirgin de¤ifliklikler ile iliflkilidir. Bu de¤iflikliklerin bir k›sm› adaptif yan›tlar kategorisine girer (homeostaz›n korunmas›), di¤erleri geri dönüfllü hücre zedelenmesinin daha kronik formlar›nda görülürken, bir k›sm› da geri dönüflsüz zedelenme durumunda izlenir. Lizozomal Katabolizma (s. 32) Primer lizozomlar de¤iflik hidrolitik enzimler içeren membran ba¤l› organellerdir; sindirilmifl materyal içeren membrana-ba¤l› vakuoller ile fagolizozom (veya sekonder lizozom) oluflturmak üzere birleflirler. Lizozomal katabolizma iki farkl› kaynaktan gelen materyalleri y›k›ma u¤rat›r: • Heterofaji, d›fl ortamdan gelen materyallerin fagositoz ile al›m›n› ve y›k›m›n› içerir. Lökositlerce bakterilerin sindirimi, nekrotik debrilerin makrofajlarca uzaklaflt›r›lmas› ve proksimal tübüllerin protein reabsorbsiyonu buna örnektir. Otofaji dejenere olmufl mitokondri ve endoplazmik retikulum gibi hücre içi organellerin lizozomal y›k›m›n› kapsar. Otofaji özellikle atrofiye giden hücrelerde belirgindir. • Baz› lipidler parçalanmadan kalsa bile, lizozomal enzimler ço¤u protein ve karbohidrat› parçalayabilir; tamamen metabolize edilemeyen, sindirilmemifl art›klar veya anormal maddeler hücrelerde rezidüel (art›k) cisimler olarak kalabilir veya at›labilirler. Lipofuskin pigment granülleri hücre içi lipid peroksidasyonundan kaynaklanan sindirilmemifl materyali temsil eder. Atmosferden inhale edilen karbon partikülleri gibi baz› sindirilemeyen pigmentler, makrofajlar›n sekonder lizozomlar›nda on y›llarca kalabilir. Belli makromolekülleri y›kan baz› enzimlerde eksiklik nedeniyle ortaya ç›kan kal›tsal lizozomal depo hastal›klar› bu bilefliklerin lizozomlarda birikmesiyle sonuçlan›r; bu özellikle nöronlarda problem yarat›r ve a¤›r nörolojik anomalilere neden olur (Bölüm 5). Düz Endoplazmik Retikulumun ‹ndüksiyonu (Hipertrofisi) (s. 33) Düz endoplazmik retikulum (DER) çeflitli ekzojen ajanlar›n metabolizasyonunun gerçekleflti¤i, tipik olarak mikst-fonksiyonlu oksidaz (P-450) yola¤›n› kapsayan bir hücre içi bölgesidir. Bu ajanlara uzun süre maruz kalma DER’da adaptif hipertrofiyi indükleyecektir. Dolay›s›yla, belirli ilaçlar›n (örn., fenobarbital) kronik al›m› DER hacminde art›fla neden olur. Bu flekildeki hipertrofi ilac›n daha h›zl› y›k›m› ve ilaca karfl› artm›fl tolerans ile birlikte ayn› yöntemle y›k›lan di¤er ilaçlar›n metabolizasyon kapasitesinde art›flla sonuçlan›r. Mitokondrial De¤iflimler (s. 33) Mitokondrideki de¤ifliklikler, akut hücre zedelenmesi ve apoptozdaki kritik roller yan›s›ra baz› patolojik durumlarda da rol oynar: