lerinden sonra gelenleri de etkileyen bir uygar-
l>k kurmufllard>r. Sümerlilerin ortaya ç>kmas>
MÖ. 4 binli y>llara kadar uzan>r. Bu olay kendini
Mezopotamya'daki yerleflim bölgelerinin varl>¤>-
n>n ortaya ç>kar>lmas>yla gösterir. MÖ. 3 binli
y>llar çevresinde yaz>n>n Sümerliler taraf>ndan
bulunmas> sonucu gelifltirilen yaz>l> tabletler bi-
ze bu uygarl>k hakk>nda önemli bilgiler vermek-
tedir. Çok çeflitli konular>n yer ald>¤> çivi yaz>s>
tabletlerinde Sümerlerin yarat>l>fl ve evren ile il-
gili görüfllerini ö¤reniyoruz. Kuflkusuz bu görüfl-
lerin hepsi de dinsel bir dünya anlay>fl>n>n ürün-
leridir. Var olduklar>na inan>lan yaklafl>k dört
bin tanr>, evreni oldu¤u gibi Sümerlilerin de ya-
flamlar>n> belirlemektedir. Daha sonra Babil ve
Asurlular Sümerlerin gelenek, yasa ve doktrinle-
rinin mirasç>s> olmufllard>r. MÖ. 2000 y>llar>na
do¤ru Mezopotamya'da F>rat ve Dicle nehri aras>ndaki bölgeler, Sümerler dönemin-
de Akdeniz uygarl>¤>n>n merkezi haline gelmifllerdir.
Sümer dinsel inan>fl>na göre evrenin yarat>lmas>nda yer alan ilahi güç bir "söz"ün
yarat>c> gücünde idi. Buna göre yarat>c> ilah>n yapmas> gereken fley bir plan yap-
mak, sözcü¤ü söylemek ve ismini koymakt> (Kramer, 2002:155). Bu flekilde tüm ev-
rensel yap> oluflmufltu. Evrensel yap> bu flekilde yarat>ld>ktan sonra çat>flma ve kar-
gafla olmadan sürekli ve uyum halinde varl>¤>n> sürdürmektedir. Sümerler bu düzen
ve dengeyi sa¤layan gücü Sümerce'de "
me" olarak adland>r>yorlard>. Bu kavram söz
konusu evrensel varl>¤>n>n uyum ve denge içinde sonsuza kadar ifllemesini sa¤la-
yan kurallar ve düzenlemeler dizisidir. (Kramer, 2002:156). Sümerler, tanr>lar kar-
fl>s>nda kendilerini onlara ba¤>ml> olarak görmüfllerdir. Olmas> gereken herfleyi ta-
sarlayanlar tanr>lard>; insanlar yaln>zca ilahi buyruklar> yerine getirirlerdi. n
hiçbir özgür iradesi yoktur (Kramer, 2002:166). Evrenin pürüzsüz ve etkin iflleme-
si için tanr>lar>n haz>rlad>¤> "
me" listesinde yaln>zca "do¤ruluk", bar>fl", "iyilik",
"adalet" gibi de¤er kurallar> yer almaz "yalan", "didiflme", "a¤>t", "korku" gibi kural-
lar da bulunurdu. Bir Sümerli için kötü olaylar ve tanr>lar>n haks>zl>klar> karfl>s>nda
yapaca¤> herhangi bir fley yoktu. Yapabilece¤i tek fley yalvarmak, yakarmak, göz ya-
fl> dökmek, günahlar> ve hatalar> için a¤lay>p, itiraf etmektir (Kramer, 2002:168).
sano¤lu, tanr>n>n yazg>s>na katlanmak zorundayd>.
Bireysel adanm>fll>k ve kiflisel önemsizlik bu ba¤lamda önemli olmakla birlikte
Sümerlilerde dinde egemen rolü ayinler ve ritüeller oynuyordu. la-
ra hizmet etmekten baflka bir amaçla yarat>lmam>flt>r. Öyleyse, yerine getirmeleri
gereken ödevlerle onlar> hoflnut ve tatmin etmek gereklidir. Tanr>lara hizmet en
34
D
ÜNYA VE
T
ÜRK
T
IP
T
AR
R
Re
essiim
m 2
23
3..--
--
Bir sümer yaz> tableti.