riyordu. O noktadan sonra yap>lmas> gereken, hastal>k ya da yaralanma etkeninden
kurtulmak ya da onu uzaklaflt>rmakt>r. Bir baflka ifade ile a¤r>-ac>dan kurtulmak için
yap>lacak ifllem, onu d>fl etmenlerden kurtaracak yani iyilefltirecektir. Öyleyse, di-
ken batt> ise dikeni ç>kartmak, parazit görülüyorsa paraziti uzaklaflmak gerekiyor-
du. -ac> yaratan d>fl etmenler ile bir nedensellik iliflkisi kurmas> t>p
anlay>fl>nda yeni bir boyut getirmifltir. Bir t>p uygulamas> olarak tedavi olgusu böy-
lece yavafl yavafl insanl>k kültürüne yerlefliyordu (Castiglioni, 1958:18).
Bu arada, hastal>k nedenlerini bulmaya çal>flan insano¤lu, do¤a, günefl, ay, de-
niz, gök gürültüsü ve flimfle¤in hareketlerinden tedavi edici do¤a güçlerini ortaya
ç>kartmaya çal>flm>flt>r. Is>, günefl >fl>¤>, su ya da
otlar>n tedavi edici etkileri de gözlemlenenler
aras>nda bulunuyordu. Bu süreçte insan>n do¤a
içinde aray>fllar>, a¤r> ve yaralar>n>n iyilefltiril-
mesi, ac>lar>n dindirilmesine yeni yeni f>rsatlar
sunmufltur. Do¤adaki birçok varl>k ve oluflum
iyileflmede etken unsurlar olduklar>n>, yüzy>llar
içerisinde insano¤luna karfl> kendilerini göster-
mifltir. Bitkilerin flifa kayna¤> olabilece¤i, hay-
vanlardan istifade edilebilece¤i hatta mineralle-
rin bile iyileflmede etken olabilece¤i insanlar ta-
raf>ndan birer birer ö¤renilmifltir (Castiglioni,
1958:18-9). Hayvanlar üzerinde yap>lan göz-
lemler de ampirik t>p uygulamalar>na katk>larda
bulunmufltur. Hangi bitkileri yedikleri; hangile-
rinden zarar gördükleri ya da iyilefltikleri; hasta-
land>klar>nda hangi bitkileri yediklerinin tespit
edebilmeleri insanlar>n hayvanlar> gözlemeleri sonucunda ö¤renilmifl ve bunlardan
kendileri için iyilefltirici olanaklar elde edilmifltir (Bayat, 2003:19).
n>n en baflta kendi bedeni üzerindeki birta-
k>m müdahaleler fleklinde olabilece¤i kestirilebilir. Örne¤in, a¤r>yan yerlerine gü-
neflte >s>t>lm>fl tafl koymas> ya da bitki lifleri ile sarmas>; k>r>klar> a¤aç dallar> ve ça-
mur ile sabitlefltirmesi gibi uygulamalar insano¤lunun kendini iyilefltirmedeki baz>
davran>fllar>d>r. Bir baflka ifade ile ilk insanlar kendilerinin hem hekimi hem eczac>-
s>d>rlar (Bayat, 2003:19).
Ampirik t>bb>n geliflimindeki yöntem kuflkusuz s>nama ve yan>lma yöntemidir.
n bir "maddenin" t>bben yararl> olup olmad>¤>n> ö¤renmeleri çok uzun sü-
ren bir denemeler zincirinin sonucu olmufltur. Kuflaktan kufla¤a geçen bilgiler ve
deneyimler belli bir zaman sonra o maddenin sa¤l>¤a yararl> olup olmad>¤>n>n so-
B ö l ü m 1
T
IBB<
B
G
EL
7
R
Reessiim
m 7
7..--
--
Bir trepanasyon örne¤i (1).