maktad>rlar (Malinowski, 1990:1-2). Bunlar yan>nda ilkel insanda kendini gösteren
bir baflka tutum kal>b> çevreyi kendi kopyas> gibi tasarlama e¤ilimidir. Hayvanlar,
bitkiler ve nesneler hareket ettiklerine, birfleyler yapt>klar>na, insan yararl> oldukla-
r>na ya da engelleyebildiklerine göre onlar da ruhlarla donat>lm>fl olmal>d>rlar. Bir
tür gözlemsel yaklafl>mla ilkel insana kendinde oldu¤unu varsayd>¤> ruhsal duru-
mun di¤er canl> ve nesnelerde de bulundu¤u kanaati yerleflti. Böylece ilkel insan>n
dini olan animizm do¤mufltur (Malinowski, 1990:7-8).
n din ve büyü olgusuna bu flekilde animistik bir yaklafl>m gösterdi¤i
görüflüne karfl>n daha sonra bu yaklafl>ma karfl> görüfller gelifltirildi ve ilkel insan>n
animizmin asl>nda çok fazla bask>n bir inanç olmad>¤> ileri sürüldü. Buna göre, gün-
lük yaflamdaki kayg>lardan dolay> ilkel insanda temel mesele do¤a güçlerini dene-
tim alt>na alma çabas>d>r. Bunu da büyü ve ayinlerle gerçeklefltirmeye çal>fl>r; rüz-
gar>, f>rt>nay>, hayvanlar>, bitkileri iradesi alt>na almak istemifltir. Ancak bir süre son-
ra kendi büyü gücünün s>n>rl> oldu¤unun fark>na var>r. Bu durumda korku ya da
umutla yakararak ya da meydan okuyarak kendinden daha yüksek oldu¤unu kabul
etti¤i varl>klara seslenmeye çal>fl>r: kötü ruhlara, atalar>n ya da tanr>lar>n ruhlar>na.
(Malinowski, 1990:8-9).
Fetiflizm
T>p tarihi aç>s>ndan bu bölümde de¤inmek istedi¤imiz konulardan biri de "feti-
flizm"dir. Fetiflizm kavram> 18. yüzy>lda Portekizli tüccarla-
r>n Bat> Afrika'da yerlilerin, yap>lm>fl baz> nesneleri kutsal
sayd>klar>n> bildirmeleri üzerine 1760'da karfl>laflt>rmal> din
çal>flmalar>na konu olmufltur. Bunlara, Portekizce "feitiço"
denildi (Latinca "üretilmifl" anlam>na gelen factitius sözcü-
¤ünden türetilerek). Bu sözcük kesilmifl küçük tafl parçala-
r>, kabuklar ve t>ls>m amac>yla kullan>lan di¤er nesneler için
kullan>ld>. O bölgeyi inceleyen antropologlar bu sözcü¤ü
benimsediler. Ancak yaln>zca "üretilen" de¤il, üretilmeyen
nesneler için de ayn> kelime kullan>ld>, böylece anlam kap-
sam> geniflletildi. Daha sonralar>, ruh bilimleri alan>nda bu
kelime herhangi bir nesnenin, genellikle de bir giyece¤in
yaratt>¤> cinsel heyecana istinaden bir tür sap>kl>k anlam>nda kullan>lmaya bafllan-
d>. Oysa, yarat>c>s>n>n kelimeden amaçlad>¤> anlam "büyü yapmak" olgusuydu
(Crow, 2002:27).
Kuflkusuz buradaki fetiflizm kavram> antropolojik anlamda yani büyü olgusu yö-
nüyle bizi ilgilendirmektedir. Fetiflimin geçerli oldu¤u yerde insanlar hem toplum-
ca kabul gören hem de kendine ait bir nesneye yani bir fetifle karfl> sayg> duygular>
ile yüklüdür. Fetifl bir büyücü-hekim taraf>ndan al>n>r ya da verilir. Fetifl, kifliyi her
20
D
ÜNYA VE
T
ÜRK
T
IP
T
AR
R
Re
essiim
m 1
16
6..--
--
Bir Sümer
Muskas>.