Tütünün Etkileri 309 Tablo 8.4 Tütün Dumanındaki Organa Spesifik Karsinojenler Organ Akciğer, larinks Karsinojen(ler) Polisiklik aromatik hidrokarbonlar 4-(metilnitrozamino)-1-(3-piridil)-1butanone (NNK) 210 Polonyum Özofagus Pankreas Mesane Oral Kavite (sigara içenler) Oral kavite (enfiye) N’-Nitrozonornikotin (NNN) NNK (?) 4-Aminobifenil, 2-naftilamin Polisiklik aromatik hidrokarbonlar, NNK, NNN NNK, NNN, 210Polonyum Veriler Szczesny LB, Holbrook JH: Cigarette smoking. In Rom WH, editor: Environmental and occupational medicine, ed 2, Boston, 1992, Little, Brown, pp 1211’den alınmıştır. • hızı ve kan basıncının artmış ile kalp kasılma gücü ve atım miktarının artması gibi sigara içiminin akut etkilerinden sorumludur. Sigara içiminin neden olduğu en yaygın hastalıklar akciğeri etkiler ve Bölüm 13’te anlatılan amfizem, kronik bronşit ve akciğer kanserini içerir: Tütün ile ilişkili bazı hastalıklardan sorumlu mekanizmalar şunlardır: • Trakeobronşiyal mukoza üzerinde doğrudan irritan etki, inflamasyon ve artmış mukus üretimi (bronşit). Sigara dumanı ayrıca lökositlerin akciğerde birikimine neden olur, lokal elastaz üretimini arttırırak akciğer dokusunda hasara ve daha sonra amfizeme yol açar. • Karsinogenez. Sigara dumanı bileşenleri, özellikle polisiklik hidrokarbonlar ve nitrozaminler (Tablo 8.4), hayvanlarda güçlü karsinojenlerdir ve muhtemelen insanlarda akciğer karsinomlarının oluşmasında rol oynarlar (Bölüm 13’e bakınız). Akciğer kanseri gelişme riski, sıklıkla “paket yılı” (örn. 20 yıl boyunca günde bir paket 20 paket yılına eşittir) veya günlük içilen sigara miktarı cinsinden ifade edilen maruziyet yoğunluğu ile ilişkilidir • (Resim 8.8). Akciğer kanserlerine ek olarak, tütün dumanı ağız boşluğu, yemek borusu, pankreas ve mesane kanserlerinin gelişimine de katkıda bulunur. Tablo 8.4’te, tütün dumanında bulunan organa özgü karsinojenler listelenmektedir. Ayrıca, sigara içmek diğer karsinojenlerle ilişkili hastalık riskini de arttırır. Sigara içen asbest işçileri ve uranyum madencilerinde sigara içmeyenlere göre akciğer karsinomunun 10 kat daha yüksek olması iyi bilinen örneklerdendir. Tütün (çiğnenmiş veya tütsülenmiş çiğnenen ya da dumanı solunan) ve alkol, birlikte tüketildiğinde oral, laringeal ve özofagus kanseri risklerini katlayarak arttırır. Bu çok yaygın kötü alışkanlıkların karsinojenik etkileşiminin bir örneği laringeal kanser için gösterilmiştir (Resim 8.9). Ateroskleroz ve başlıca komplikasyonu olan myokard infarktüsünün, sigara içimi ile güçlü bir ilişkisi vardır. Bunun nedenleri arasında muhtemelen artmış trombosit agregasyonu, azalmış myokardiyal oksijenizasyona (sigara dumanındaki CO ile gelişen hipoksiye bağlı akciğer hastalığı nedeniyle) eşlik eden artmış oksijen ihtiyacı ve ventriküler fibrilasyon eşiğinin düşmesi gibi çeşitli faktörler yer alır. Kalp krizlerinin neredeyse üçte biri sigara içimi ile ilişkilidir. Sigara içmek hipertansiyon ve hiperkolesterolemi ile birlikte olduğunda risk üzerindeki etkileri katlanmaktadır. Maternal sigara kullanımı spontan düşük ve erken doğum riskini arttırır ve intrauterin gelişme geriliği ile sonuçlanır (Bölüm 7); bununla birlikte, gebelik öncesi sigara içmeyi bırakan annelerden doğan bebekler normal doğum ağırlıklarına sahiptir. Tütün içimi (sigara/gün) 0–7 8–15 16–25 26+ 50 20 40 15 Rölatif risk Rölatif risk 30 10 20 120+ 5 10 81–120 41–80 0 i tim (g/ gü n) 0 0 1 10 20 40 60 İçilen sigara/gün Resim 8.8 Akciğer kanseri riskini, içilen sigara sayısı belirlemektedir. (Veriler Stewart BW, Kleihues P, editors: World cancer report, Lyon, 2003, IARC Press’dendir.) 0–40 o Alk l tü ke Resim 8.9 Sigara içimi ve alkol tüketimi arasındaki etkileşim sonucu, larinks kanseri riskinin katlanarak artışı. (Veriler Stewart BW, Kleihues P, editors: World cancer report, Lyon, 2003, IARC Press’dendir.)