konsantrasyonu ([HCO
3
-
]) aras>ndaki iliflki taraf>n-
dan belirlenir. Bu iliflki Henderson-Hasselbalch eflit-
li¤i ile ifade edilir:
[HCO
3
-
]
pH = pK +log
0.03 P
CO2
Metabolik veya respiratuvar bozukluklara ba¤l>
olarak [HCO
3
-
] ve Pco
2
oran>nda meydana gelen de-
¤ifliklikler pH'>n normal de¤eri olan 7,4'den asidemi
(yani, düflük pH ve yüksek hidrojen iyon konsan-
trasyonu) veya alkalemi'ye (yani, yüksek pH ve dü-
flük hidrojen iyon konsantrasyonu) yol açmak üzere
de¤iflmesine neden olur. Arteriyel Pco
2
respiratuvar
bileflenin bir ölçütü iken [HCO
3
-
] asit-baz dengesine
metabolik veya respiratuvar olmayan katk>y> belirler.
Hidrojen iyon konsantrasyonundan do¤rudan öl-
çülmesi de mümkündür. Kandaki normal de¤eri 35-
45 nm/litre'dir.
Respiratuvar Bozukluklar.
Respiratuvar asidoz
alveoler hipoventilasyonla birlikte görülür ve artm>fl
Pco
2
ve düflük pH ile karakterizedir. Merkezi sinir
sistemi ifllevi sedatifler, narkotikler ve anestetik
ajanlarda depresyona u¤rat>ld>¤>nda; beyin hasta-
l>klar>n>n sonucu olarak ve hastal>klar>n respiratu-
var nöromüsküler ayg>t> etkilemesi halinde alveoler
hipoventilasyon görülebilir. Fizyolojik ölü bofllu¤un
önemli oranda artt>¤> fliddetli akci¤er hastal>¤> bulu-
nan olgular da, ventilasyonun genel düzeyinin nor-
mal kalmas> halinde dahi alveoler hipoventilasyon
gelifltirebilirler.
Devam eden karbondioksit birikmesi ve asidoz
renal efli¤i de¤ifltirir ve bikarbonat>n renal tutulu-
munu teflvik eder. Befl ila yedi günde maksimum
düzeye ulaflan bu kompensatuvar etki, Pco
2
'nin de-
¤iflmeden kalmas> halinde dahi bikarbonat iyon
konsantrasyonunu art>r>r ve pH'> normal düzeylere
geri getirme e¤ilimi gösterir.
Respiratuvar alkaloz alveoler hiperventilasyon-
dan ileri gelir. Afl>r> miktarda karbondioksit at>lma-
s> hipokapniye yol açar, bu da pH'> yükseltir. Afl>r>
derecede kayg>l> veya kuruntulu kiflilerde hiperven-
tilasyon görülürken bu olay atefle ikincil olarak ve
solunum uyaranlar> olarak etki yapan aspirin gibi
ilaçlar>n al>nmas>ndan sonra da görülür. Solunum
denetim mekanizmalar>n> bozan baz> merkezi sinir
sistemi hastal>klar> hiperventilasyona neden olur.
Kardiyopulmoner rahats>zl>klar>n erken evrelerinde
akci¤er mekanoreseptörlerinin uyar>lmas> ve keza
hipoksi ventilasyonu uyarabilir ve respiratuvar al-
kaloza neden olabilir.
Kronik respiratuvar alkaloza karfl> renal düzen-
lemeler böbrek taraf>ndan bikarbonat iyonu at>lma-
s>n> kapsar. Günler içinde bikarbonat iyon konsan-
trasyonu düfler ve hipokapninin devam etmesine
karfl>n pH hemen hemen tamamen normal de¤erle-
re geri getirilir.
Metabolik Bozukluklar.
Metabolik asidoz uçucu
olmayan asitlerin birikmesine veya bikarbonat kay-
b>na ba¤l>d>r. Uçucu olmayan asitlerin düzeyleri
diabet, üremi ve flokta artarken kronik böbrek yet-
mezli¤i ve ishalde bikarbonat kayb> görülür. Bunun
sonucu geliflen hidrojen iyon konsantrasyonundaki
art>fl güçlü bir solunum uyaran>d>r. Ventilasyonun
düzeyi artarken arteriyel Pco
2
düfler ve pH'daki de-
¤ifliklik en aza indirilir.
Uçucu olmayan asitlerin afl>r> kayb> veya bikar-
bonat düzeylerinde art>fl olmas> metabolik alkaloza ne-
den olur. Bu olay>n görüldü¤ü tablolar aras>nda
uzun süreli kusma veya mide içeri¤inin aspirasyo-
nu, alkalilerin al>nmas> veya tiazid diüretiklerin kul-
lan>lmas> vard>r; bunlar bikarbonat iyon konsantras-
yonunu art>r>p pH'> yükseltir. Bikarbonat konsan-
trasyonunun artmas> ve hidrojen iyon konsantras-
yonunun azalmas> solunum dürtüsünü azalt>r. So-
nuçta ventilasyon azal>r ve Pco
2
artar. Bu respiratu-
var kompensasyon mekanizmalar>, görece zay>f ol-
malar>na karfl>n pH'daki de¤iflikli¤i hafifletir. Bikar-
bonat>n h>zlanm>fl renal at>m> da asit-baz dengesinin
normale geri getirilmesine yard>m eder.
71
SOLUNUM S
BÖLÜM
II
-- LEVHA
21
Akci¤er Mekani¤i ve Gaz De¤iflimi
(devam>)
Akci¤er
Dokular
Akci¤er hastal>¤>
Sedatifler
Nöromüsküler
bozukluklar
Beyin hasar>
Asit eklenmesi:
Diabet
Üremi
Laktik asidoz
Baz kaybedil-
mesi:
Baz eklenmesi:
Alkali içilmesi
Asit kayb>:
Diüretikler
Kusma
Mide içeri¤inin
aspire edilmesi
Hiperventilasyon
Atefl
Anksiyete
Beyin hastal>klar>
Böbrek
Asit-baz
dengesi
Asidoz
Alkaloz
Respiratuar
Metabolik
Respiratuvar
Metabolik
Asit-Baz Dengesinin Düzenlenmesinde Akci¤er ve Böbre¤in Rolü