Pco
2
'ye yaklaflt>¤> var say>l>r. Alveoler P
O2
(PA
O2
) al-
veoler hava eflitli¤i kullan>larak hesaplanabilir.
1 - F
l
O2
P
A
O2
= F
I
O2
(P
B
- P
A
H2O
) - P
A
CO2
[
F
I
O2
+
]
R
Burada FI
O2
solukla al>nan oksijen pay>, P
B
at-
mosfer bas>nc> ve PA
H2O
alveoler su bas>nc> olup bu
son ikisi mm Hg olarak ifade edilir. Bu eflitlik basit-
çe alveoler P
O2
'nin solukla al>nan Po
2
ile alveoler
Pco
2
aras>ndaki fark ile belirlendi¤ini anlat>r; respi-
ratuvar de¤iflim oran>n>n (R) birden farkl> oldu¤u
durumlarda R kullan>larak düzeltme yap>l>r.
Ventilasyon-Perfüzyon (Levha 18). Ve-
rimli gaz de¤iflimi hem ventilasyon ve hem kan ak>-
m>n>n akci¤erdeki büyük say>da gaz de¤iflim birim-
lerinin her birine düzgün ve uygun oranlarda da¤>-
t>lmas>n> gerektirir. Genel olarak ele al>nd>¤>nda, al-
veoler ventilasyonun pulmoner kapiller kan ak>m>-
na olan oran> (
V
A
/
Q
C
) 0,8 kadard>r. Bu koflullarda
PA
O2
yaklafl>k olarak 100 mm Hg ve PA
CO2
40 mm
Hg'd>r.
Bir kifli ayakta dururken ventilasyon akci¤erin
taban>ndan apekse do¤ru gidildikçe azal>r. Pulmo-
ner kan ak>m> da akci¤erin taban>ndan tepesine do¤-
ru gidildikçe azalmakta ise de kan ak>m>ndaki de¤i-
fliklik ventilasyondaki de¤ifliklikten daha fazlad>r.
Sonuç olarak, alveoler ventilasyonun pulmoner kan
ak>m>na olan oran> akci¤erin taban>ndan apeksine
do¤ru giderek artar.
Akci¤erin en üst k>sm>ndaki apikal alveollerin
alveoler ventilasyonu kan ak>m>ndan üç kat daha
fazlad>r, yani (
V
A
/
Q
C
) 3'dür. Kapiller kan taraf>n-
dan oksijen tutulmas> pulmoner kan ak>m h>z> tara-
f>ndan s>n>rlan>r hale gelir ve azal>r. Kan ak>m>yla
alveollere gelen karbondioksit artt>¤> zaman, akci-
¤erlerden at>l>m> da artm>fl olur. Sonuç olarak, akci-
¤erlerin apeksinde yerel respiratuvar de¤iflim oran>
1'i aflar, ideal de¤erlere göre PCO
2
daha düflük ve al-
veoler PO
2
daha büyüktür.
Akci¤erlerin taban>nda alveoler ventilasyon pul-
moner kapiller kan ak>m>ndan daha düflük olup
V
A
/
Q
C
yaklafl>k olarak 0,6'd>r. Relatif hipoventilas-
yon yerel karbondioksit at>m>n> oksijen al>m>na göre
daha fazla azalt>r ve solunum de¤iflim oran> düfler.
Sonuç olarak, akci¤erin taban>nda ideal düzeylere
göre PA
CO2
artar ve PA
O2
'i düfler.
Tüm akci¤erde yöresel
V
A
/
Q
C
'deki normal fark-
l>l>klar görece küçük olup gaz de¤ifliminde sadece
ufak tefek düzensizliklere neden olur. Öte yandan
ventilasyon sistemi hastal>klar>, hava yolu direnci,
akci¤er kompliyans> ve kan damarlar>n>n çap>ndaki
anormallikler nedeniyle
V
A
/
Q
C
'de çok daha büyük
de¤iflikliklere neden olur. Hastal>kta, akci¤erdeki
V
A
/
Q
C
s>f>rdan sonsuza kadar de¤iflebilir ve gaz de-
¤ifliminin verimlili¤ini belirgin flekilde azaltarak hi-
poksemiye neden olabilir.
Yüz binlerce gaz de¤iflim biriminin bulunmas>-
na karfl>n konuyu kolaylaflt>rmak için,
V
A
/
Q
C
iliflki-
sindeki de¤iflikliklerin gaz de¤iflimi üzerine olan et-
kilerini göstermede iki bölmeli bir akci¤er modeli
kullan>l>r.
Ventilasyonun da¤>l>m>ndaki anormalliklerin
nedeni bir akci¤er biriminin bir di¤er birimin ald>¤>
ventilasyonun ancak bir bölümünü almas>na izin
veren bronfliyal daralma olabilir. Pulmoner kan ak>-
m> eflit biçimde da¤>ld>¤> zaman, ventilasyonu kötü
fakat iyi perfüze olan akci¤er biriminin
V
A
/
Q
C
de-
¤eri normal akci¤er birimine ait de¤erden daha dü-
flüktür. Ventilasyonu kötü olan bölüm normal bir
V
A
/
Q
C
de¤erine sahip bir birime göre daha düflük
bir alveoler ve kapiller-sonu Po
2
ve daha yüksek bir
PCO
2
de¤eri gösterecektir. Anormal akci¤er birimi-
ne giden ventilasyonun düzeyi s>f>ra düflecek olursa
kapiller-sonu PO
2
ve PCO
2
düzeyleri, kar>fl>k venöz
kana ait de¤erlere yaklaflacakt>r. Ortalama alveoler
gaz bileflimi cebirsel olarak her bölümün ventilas-
yon ve alveoler PO
2
ve PCO
2
miktarlar> taraf>ndan
belirlenir. Ventilasyonun kötü oldu¤u akci¤er birimi
60 mm Hg düzeyinde bir alveoler Po
2
'ye sahip ve
PAo
2
de¤eri 100 mm Hg olan normal akci¤er birimi-
nin ventilasyonunun sadece üçte birini al>yorsa orta-
lama alveoler Po
2
düzeyi [(3 x 100) + 60]/4 veya 90
mm Hg olacakt>r. Benzer flekilde, PAco
2
de¤eri 40
mm Hg olan normal bir akci¤er birimi ile ventilas-
yonun sadece üçte birini alacak flekilde kötü venti-
lasyon gösteren ve PAco
2
de¤eri 44 mm Hg olan bir
birimin ortalama alveoler PCO
2
de¤eri [(3 x 40) +
44]/4 veya 41 mm Hg olacakt>r.
Oksihemoglobin ayr>flma (dissosiyasyon) e¤risi-
nin do¤rusal olmayan niteli¤inden ötürü genel arte-
riyel PO
2
iki akci¤er biriminin ortalama kapiller-so-
nu PO
2
de¤erlerinden direkt olarak ölçülemez. Bu
amaçla önce iki bölümün kapiller-sonu kanlar>n>n
ortalama oksijen içeri¤i veya doygunlu¤unu bilmek
gerekir. 60 mm Hg PO
2
'ye sahip kötü ventilasyona
u¤ram>fl birimin kapiller-sonu kan>na ait oksijen
doygunlu¤u yaklafl>k %90'd>r. 100 mm Hg PO
2
'ye
sahip normal bir birimden gelen kapiller-sonu kan
oksijenle %98 doymufl haldedir. fiu halde karma ar-
teriyel kan>n oksijen doygunlu¤u (90 + 98)/2 veya
%94'dür. Oksihemoglobin dissosiyasyon e¤risine
göre bu say> normal pH ve s>cakl>kta yaklafl>k 70
mm Hg düzeyinde bir Pa
O2
'yi temsil eder.
Karbondioksit ayr>flma e¤risinin de tüm s>n>rlar>
boyunca (arteriyel de¤er olan 40 mm Hg PCO
2
ile
karma venöz de¤er olan 46 mm Hg PCO
2
aras>nda)
e¤rilen bir seyir göstermesine karfl>n bu e¤ri esas
olarak do¤rusald>r. Dolay>s> ile karma arteriyel
PCO
2
iki bölümün ortalama PCO
2
de¤erlerinden di-
rekt olarak saptanabilir.
Düflük
V
A
/
Q
C
gösteren gaz de¤iflim birimlerinin
varl>¤> ile karakterize akci¤er hastal>klar> büyük bir
alveoler-arteriyel PO
2
fak> meydana getirirse de al-
veoler-arteriyel PCO
2
farklar> görece küçük olarak
kal>r.
Pulmoner kan damarlar>n> büzen, t>kayan veya
kapatan rahats>zl>klar pulmoner kan ak>m>n>n da¤>-
l>m>n> etkileyebilir. Kan ak>m> belirgin derecede
azalm>fl akci¤er birimleri genel gaz de¤iflimine az
katk>da bulunur ve kötü perfüze olan bu birimlerde-
ki alveoler gaz görece yüksek PO
2
ve düflük PCO
2
de¤erlerine sahiptir. Kan ak>m> s>f>r oldu¤u zaman
alveoler PO
2
ve PCO
2
iletici hava yollar>ndaki de-
¤erlere yaklafl>r. Çok az perfüze olan veya hiç perfü-
ze olmayan alveollerin havalanmas>, karma venöz
kan>n arteriyelizasyonuna pek az katk> yapmalar>
veya hiç katk>da bulunmamalar> nedeniyle bofla gi-
der; dolay>s> ile, ventilasyonun bu bölümü fizyolojik
ölü bofllu¤a dahil olur. Yüksek
V
A
/
Q
C
'nin varl>¤>
direkt olarak arteriyel hipoksemi yapmaz ise de ölü
boflluk genifllemifl oldu¤undan alveoler ventilasyo-
nu sürdürmek için ventilasyonun genel düzeyini ar-
t>rmak zorunlu olur. Ayr>ca, yüksek
V
A
/
Q
C
alveo-
ler-arteriyel PCO
2
fark>n>n artmas>na yol açar.
fiantlar (Levha 19). Do¤rudan akci¤er venlerine
boflalan bronfliyal venler ve sol ventrikülü direne
eden ventriküler miyokarda ait tebesian venlerdeki
kan ak>m>, kalp debisinin %5'e kadar olan bir bölü-
münü tafl>yan sa¤dan-sola flant> oluflturur. Kan>n
sa¤dan-sola flant> intrakardiyak septal defektler ve
pulmoner arteriyovenöz fistüller gibi anormal ana-
tomik yollar>n varl>¤> halinde artar. Ayr>ca,
V
A
/
Q
C
de¤erinin s>f>r oldu¤u akci¤er bölgelerinden gelen
ak>m da bir sa¤dan-sola flant olarak kabul edilir. Bu
özel durum pulmoner kapiller kan> taraf>ndan per-
füze edilen gaz de¤iflim birimlerinin, bronfliyal t>-
kanma veya atelektazi nedeniyle veya alveollerin s>-
v> veya yang> salg>lar> ile dolmas> nedeniyle hiç ven-
tilasyon almamas> halinde görülür.
Kan>n sa¤dan-sola flant> venöz kan>n (PO
2
40
mm Hg, PCO
2
46 mm Hg) uygun flekilde arteriyali-
ze olan kapiller-sonu kanla (PO
2
100 mm Hg, PCO
2
40 mm Hg) kar>flmas>na neden olur. Olay>n ana so-
nucu genel arteriyel PO
2
'de düflme olmas>d>r. Kar-
ma venöz ve arteriyalize kapiller-sonu PCO
2
de¤er-
leri aras>ndaki fark>n küçük olmas> nedeniyle arteri-
yel Pco
2
'deki de¤ifliklikler önemsiz olma e¤ilimin-
dedir. Ayr>ca, arteriyel PCO
2
'deki herhangi bir art>fl
ventilasyon düzeyini art>rmak ve Pa
CO2
'yi normal
de¤erlerine getirmek için solunuma ait kemoresep-
törleri uyar>r.
%100 oksijen solutulurken alveoler-arteriyel PO
2
fark> saptanarak gerçek bir sa¤dan-sola flant
V
A
/
Q
C
anormalliklerinden ay>rt edilebilir ve flant>n derece-
si belirlenebilir. Yeterli bir süre oksijen solutulursa
azot akci¤erin en az ventilasyona u¤rayan bölgele-
rinden bile ç>kar ve yerini oksijene b>rak>r. Yani al-
68
BÖLÜM
II
Akci¤er Mekani¤i ve Gaz De¤iflimi
(devam>)
(Devam ediyor)