expansie. Per kwartaal zijn er gemiddeld 250
publicaties over probiotica gerelateerd aan
gezondheid, waarvan twee derde betrekking
hebben op in-vitro-onderzoek, terwijl toch
25% over klinische studies gaat. Lactobacillen
en bifidobacteriën zijn de belangrijkste
groepen die worden onderzocht.
Probiotica zijn per definitie (WHO) levende
micro-organismen die, wanneer toegediend in
voldoende hoeveelheden, een gunstig effect
hebben op de gezondheid van de gastheer.
Het gaat om fysiologische, microbiologische
en immunologische effecten. Niet alle
probiotica hebben dezelfde werking. Vandaar
dat het belangrijk is om voor de verschillende
probiotica steeds de volledige naam te
gebruiken met aanduiding van genus, species,
subspecies en stam om nauwkeurig te weten
welk probioticum welk effect heeft. Zoals
vermeld, beschikt het maagdarmstelsel over
drie verdedigingmechanismen: de microbiota
(de darmflora), het intestinale epitheel en
de mucosa, en het immuunsysteem. Dit zijn
ook de niveaus waar de probiotica kunnen op
inwerken. Zo kunnen sommige probiotica ter
hoogte van de darmmicrobiota in competitie
gaan voor voedingsstoffen of voor receptoren
die ze blokkeren. Ze kunnen ook lokale
bactericide substanties afgeven.
probiotica veranderingen induceren op gebied
van de samenstelling van de mucussecretie,
evenals ten aanzien van de groei en de
differentiatie van de epitheelcellen. Probiotica
kunnen de productie van defensines
verhogen en de tight junctions tussen de
permeabiliteit modelleren.
immuunsysteem, kunnen probiotica de
activatie van macrofagen en lymfocyten
beïnvloeden, evenals de proliferatie van de
T- en B-cellen, de productie van antilichamen
en de stimulatie van de natuurlijke
killercellen (NK cellen). Bepaalde stammen
van probiotica maken anti-inflammatoire
cytokines (zoals IL-10) die het nadelige effect
van pro-inflammatoire cytokines kunnen
tenietdoen. Zo toonde prof. Pot in een
muizenmodel van colitis aan dat stammen
met een hoge IL10/IL12-ratio een significante
bescherming tegen inflammatie bieden.
Men moet er rekening mee houden dat een
bepaald probioticum bij de ene mens anders
kan reageren dan bij een andere, terwijl
bepaalde stammen een hoger potentieel
hebben dan andere. Het effect van probiotica
is echter wel reproduceerbaar.
types van problemen gebruikt, zoals
allergische rinitis, atopisch eczeem,
respiratoire infecties, gastro-intestinale
infecties zoals infectieuze of inflammatoire
diarree of het prikkelbaredarmsyndroom.
mens kunnen worden ingedeeld in functie van
het beschikbare klinische bewijs: hoe hoger
de graad van evidentie, hoe duidelijker het
gunstige effect van probiotica bij bepaalde
aandoeningen werd bewezen (Figuur 2).
tot de klinische doeltreffendheid van
bepaalde probiotica bij lactose-intolerantie
(lactobacillen die lactase produceren),
verschillende vormen van diarree of gastro-
enteritis, zoals klassieke reizigersdiarree en
infectieuze diarree (Rotavirus bij kinderen,
Clostridium difficile en bacteriële overgroei),
evenals bij antibioticageassocieerde diarree
en intestinale laesies ten gevolge van
chemotherapie. Voor de preventie van allergie
is er ook veel onderzoek gebeurd met goede
klinische resultaten, vooral bij kinderen.
over de voordelige effecten van bepaalde
probiotica bij het prikkelbaredarmsyndroom.
Het onderzoek spitst zich daarbij ook toe
op inflammatoire intestinale aandoeningen
(ziekte van Crohn, colitis ulcerosa, pouchitis).
Andere onderzoeksdomeinen waarvoor
er tot dusver minder klinische bewijzen
zijn maar waar veel onderzoek over wordt
verricht, zijn de preventie van infecties met
Helibacter pylori, de preventie van kanker,
de doeltreffendheid tegen virale infecties,
het verlagen van de cholesterol en de
vermindering van obesitas.
voorzichtig moet zijn om besluiten te trekken
uit klinische studies. Er is namelijk een
belangrijke stamspecificiteit, waarbij niet
alleen de genus of species van belang is, maar
ook de stam binnen een bepaalde species.
De gunstige effecten zijn stamspecifiek en
een bepaalde stam kan een gunstig effect
hebben op de ene aandoening, maar niet
op een andere. De interpretatie van de
actuele gegevens is moeilijk vanwege de
grote verscheidenheid op gebied van de
methodologie van de studies, de gebruikte
probiotica en de doelgroepen van mensen.
Het is belangrijk om de klinische effecten
te valideren per aandoening, per stam
en per groep. Bovendien kunnen de in-
vitroresultaten niet automatisch worden
geëxtrapoleerd naar in vivo klinische
resultaten. Het komt er ten slotte op aan
de juiste probiotica te gebruiken bij die
doelgroep of populaties waar het effect werd
aangetoond.
www.medihomejournal.eu/HNIA
· Verschillende vormen van diarree of gastro-enteritis
- Antibiotica geassocieerde diarree
- Intestinale lesies ten gevolge van chemotherapie
· Prikkelbaredarmsyndroom
· Reizigersdiarree
· Vermindering van allergie
· Inflammatoire intestinale aandoeningen
· Preventie van kanker
· Virale infecties
· Verlaging van cholesterol en vermindering obesitas
vinden hun oorsprong in het beenmerg en
verspreiden zich vandaar in twee richtingen:
enerzijds naar de thymus en anderzijds
naar de lymfoïde weefsels, waaronder
het maagdarmstelsel waar ze het GALT-
systeem vormen (Gut-Associated Lymphoid
Tissue). Het immuunsysteem van de darm
is zeer belangrijk: het beschikt over een
oppervlakte van 200m² (= de oppervlakte
van de mucosa). Het GALT heeft dan ook
een belangrijke invloed op de lokale en
systemische immuunrespons omdat we via
de darm met talrijke stoffen en organismen
(antigenen) in contact komen. In de
darm onderscheidt men drie natuurlijke
verdedigingsbarrières: de microbiota in het
lumen, het intestinale epitheel en de mucosa,
en het GALT-systeem in de submucosa
(Figuur 1).
namelijk 10
bacteriën zijn niet-schadelijke commensalen
die met ons samenleven, zoals Escherichia
coli. Andere bacteriën zijn dan weer
schadelijk, zoals salmonella, terwijl nog
andere microbiota een gunstig effect hebben,
bijvoorbeeld lactobacillen, eubacteriën
en bifidobacteriën. De darmmicrobiota
evolueert overigens met de leeftijd. Sommige
microbiota koloniseren vroeg na de geboorte,
schadelijke invloeden, terwijl andere, vooral
pathogene bacteriën, later in het leven
voorkomen, zoals Clostridium.
dat een barrière vormt en geproduceerd
wordt door het éénlagige intestinale
epitheel. Wanneer bacteriën doorheen de
mucuslaag dringen en zich vasthechten aan
de epitheelcellen kunnen ze penetreren
doorheen de mucosa en invasief worden.
Bepaalde intestinale cellen reguleren
de permeabiliteit en zorgen voor de
secretie van `defensines' die op aspecifieke
gespecialiseerde cellen zijn de M-cellen die in
de darmlumen partikels kunnen opnemen.
immuunsysteem (GALT). Onder de mucosa
bevinden zich talrijke lymfocyten, maar uniek
voor de darm zijn de zogenaamde platen
van Peyer. Hierin bevinden zich ondermeer
macrofagen die partikels kunnen opnemen
en afbreken. De platen van Peyer hebben een
specifieke rol in het immuunsysteem van
de darm omdat zij georganiseerd zijn om
antigenen op te nemen en te presenteren aan
het lymfoïde systeem.
fysieke barrière van de microbiota en het epithelium, over een bijzonder immuunsysteem, het
darmgeassocieerde lymfoïde weefsel (het GALT-systeem). Probiotica zijn levende micro-organismen die,
wanneer toegediend in voldoende hoeveelheden, een gunstig effect hebben op de gezondheid van de
gastheer (OMS/FAO 2002). Om meer inzicht te hebben in de relatie tussen de darmen en immuniteit
en de klinische effecten van probiotica op het lokale intestinale en systemische immuunsysteem,
organiseerde het Huisarts Navormingsinstituut Antwerpen met de steun van Danone een online
nascholing met dr. Marc De roeck als moderator. In drie delen bespreken achtereenvolgens prof.
Wim Stevens, prof. Bruno Pot en prof. Tom Moreels het immuunsysteem van de darm en de werking
van probiotica op het immuunsysteem.