netwerk. Behandeling van de motorische
en premotorische cortex en modulatie
van de directe en indirecte corticosub-
corticale motorische lussen, kunnen een
verklaring vormen voor de gunstige ef-
fecten van TMS bij de ziekte van Parkin-
son. Ook zou het kunnen dat er speci-
fieke neurotransmitters vrijkomen in de
gemoduleerde neuronale netwerken.
Voorbeeld daarvan is de hoger vermelde
afgifte van dopamine na prefrontale sti-
mulering in de nucleus caudatus (18) en
na stimulering van de primaire moto-
rische cortex in het ventrolaterale puta-
men (27).
De gegevens over TMS wijzen erop dat
TMS goed wordt verdragen en de parkin-
sonsymptomen zou kunnen verbeteren
zonder de dyskinesieën of de cognitieve
deficits te verergeren.
trische, dubbelblinde, placebogecon-
troleerde studie met rTMS uitgevoerd
bij de ziekte van Parkinson.
De beschikbare klinische studies verto-
nen significante beperkingen. Er is dus
behoefte aan zorgvuldig ontworpen,
prospectieve, systematische klinische
studies om de veiligheid en de doeltref-
fendheid van TMS te evalueren bij de
ziekte van Parkinson. De kenmerken van
de patiënten en de uitkomstmaten ver-
schillen van studie tot studie. Ook experi-
mentele paradigmata, de factoren waar-
onder rTMS wordt toegepast, verschillen
sterk in de praktijk en de literatuur.
van de behandeling en de nepspoelpro-
cedure (sham).
In een recente studie (14) werd de spoel
loodrecht op het hoofd gehouden als
nepprocedure, maar daarmee vervalt ook
het dubbelblinde karakter van de studie.
der een subanalyse met alleen sham-ge-
controleerde studies, werd aangetoond
dat hoogfrequente rTMS gunstige effec-
ten heeft bij de ziekte van Parkinson (11,28).
fysiologische basis voor tDCS
bij ziekte van Parkinson
is transcraniale stimulering met gelijk-
stroom (tDCS), een techniek die wordt
gebruikt om de hersenactiviteit te
beïnvloeden. In dierstudies van de effec-
ten van tDCS, die werden uitgevoerd in
de jaren vijftig en zestig, werd aange-
toond dat tDCS een krachtige techniek is
om de hersenfunctie te beïnvloeden (7).
tDCS is gebaseerd op applicatie van
een zwakke gelijkstroom op de hoofd-
huid tussen twee vrij grote elektroden,
een anode en een kathode. Bij tDCS
worden zwakke (1-2mA), constante
stromen via de elektroden naar de
schedel gestuurd en die stromen drin-
gen zo in de hersenen. Hoewel er een
aanzienlijke shunting is van de stroom
in de hoofdhuid en het cerebrospinale
vocht, dringt er toch voldoende stroom
in de hersenen om de transmembra-
neuze potentiaal van de neuronen te
beïnvloeden om zo invloed uit te oefe-
nen op de mate van prikkelbaarheid en
de afvuurfrequentie van individuele
neuronen. Als de tDCS voldoende lang
wordt toegepast, kan het effect op de
corticale functie langer aanhouden
dan de periode van stimulering, en de
richting waarin de corticale prikkel-
baarheid verandert, hangt af van de
oriëntatie van de stroom (29).
werd aangetoond dat stimulering van
de motorische cortex (M1) met tDCS
de exciteerbaarheid van de motorische
cortex verandert afhankelijk van de
polariteit van de stimulering: anodale
stimulering verhoogt de prikkel-
baarheid van de cortex en kathodale
stimulering vermindert ze (30). In één
studie werd aangetoond dat anodale
tDCS van de primaire motorische cor-
tex niet alleen invloed uitoefent op de
corticale activiteit, maar ook de activi-
teit van de thalamus significant veran-
dert (31). De laatste jaren werd veel
vooruitgang geboekt inzake tDCS bij
de mens en de huidige behandeling
kan dan ook niet worden vergeleken
met wat er in de jaren zestig en zeven-
tig werd gedaan.
neuromodulerende techniek
zichte van andere niet-invasieve technie-
ken van stimulering van de hersenen
(rTMS of ECT):
1. kleine elektroden en stimulator. Het
voorbeeld thuis kan worden ge-
bruikt;
voor gebruik in de klinische praktijk;
ger dan die van rTMS (29);
tentiaal van de neuronen verandert.
functies
betert de cognitieve functies bij
de ziekte van Parkinson
len parkinsonpatiënten cognitieve uitvals-
verschijnselen. Die omvatten afwijkin-