planning en werkgeheugen. Modulatie
van de prefrontale corticale activiteit zou
dus de cognitieve disfunctie bij de ziekte
van Parkinson minstens gedeeltelijk
kunnen opheffen.
cognitieve effecten van tDCS bij de
ziekte van Parkinson onderzocht (32).
De studie werd uitgevoerd bij 18 patiën-
ten (12 mannen en 6 vrouwen) met een
idiopathische ziekte van Parkinson. De
patiënten voerden een werkgeheugen-
taak uit tijdens actieve anodale tDCS van
de linker DLPFC, anodale tDCS van de
primaire motorische cortex (M1) of sham-
tDCS. Ook werden twee verschillende
stimuli toegediend: stimuli van 1 en van
2mA. In die studie werd een significante
verbetering van het werkgeheugen aan-
getoond (te oordelen naar de accuraatheid
bij het uitvoeren van de taak) na actieve
anodale tDCS van de linker DLPFC met
2mA. De andere soorten stimuli (sham-
tDCS, anodale tDCS van de linker DLPFC
met 1mA en anodale tDCS van M1 had-
den geen significant effect op de uitkomst.
In die studie werd ook de motorische
functie gemeten. Er werd geen verslechte-
ring van de motorische functie waargeno-
men na de behandeling.
gelijkstroom (tDCS) heeft een
significant antidepressief effect
bij de ziekte van Parkinson
prefrontale cortex met anodale tDCS on-
derzocht bij depressieve patiënten. De
depressiescores verbeterden na een aan-
tal behandelingen. tDCS was veilig, had
geen negatieve effecten op de neuropsy-
chologische functies en veroorzaakte
slechts lichte bijwerkingen (33,34).
motorische symptomen bij de
ziekte van Parkinson
kinson en tDCS.
Er zijn gevallen gerapporteerd van moto-
rische effecten met een enkele sessie van
tDCS van de primaire motorische cortex
(M1) of de DLPFC bij parkinsonpatiënten.
Fregni toonde in 2006 aan dat anodale
tDCS van M1 de motorische functie bij
de ziekte van Parkinson significant ver-
hoogde, te oordelen naar de eenvou-
dige reactietijd en motorische scores op
de UPDRS in vergelijking met nepstimu-
lering. Interessant is dat anodale stimule-
ring van de DLPFC lichte positieve effec-
ten had op de motorische functie, maar
die verschilden niet significant van die
van nepstimulering (33).
Herhaalde sessies van tDCS zouden dus
gunstige effecten kunnen hebben op de
motorische functies.
belblinde, shamgecontroleerde studie
(35) bij 25 patiënten (13 actieve en 12
nep-tDCS) werd een verbetering van de
gang, de bradykinesie en de off-toe-
standen gerapporteerd. Er was geen ver-
schil tussen DCS en nepinterventies in
de UPDRS-scores, de reactietijd, het licha-
melijke en geestelijke welzijn en de
beweeglijkheid zoals geëvalueerd door
de patiënt zelf.
Samengevat kunnen we stellen dat tDCS
van de DLPFC positieve effecten kan
hebben op de affecten en de cognitieve
functies bij parkinsonpatiënten zonder
de motorische functie te verergeren en
misschien zelfs een lichte verbetering
geeft van de motorische functie. We
zouden moeten onderzoeken of langdu-
rige prefrontale stimulering (consecu-
tieve sessies) met anodale tDCS bij de
ziekte van Parkinson een klinisch bete-
kenisvolle verbetering teweegbrengt van
de affectieve en cognitieve functies zon-
der de motorische functie te verslechte-
ren.
Net zoals voor rTMS is er behoefte aan
multicentrische, gerandomiseerde, pla-
cebogecontroleerde studies.
en tDCS zouden een belangrijke adju-
vante behandeling kunnen worden als in
klinische studies wordt aangetoond dat
ze doeltreffend zijn bij de ziekte van Par-
kinson. rTMS en tDCS kunnen misschien
niet worden gebruikt ter vervanging van
de medicamenteuze behandeling of
diepe hersenstimulering, maar zouden
wel een veiligere en niet-invasieve adju-
vante behandeling kunnen vormen voor
de motorische parkinsonsymptomen.
Vooral dan bij patiënten met een matige
tot gevorderde ziekte bij wie de sympto-
men onvoldoende onder controle zijn
met de bestaande geneesmiddelen, of
parkinsonpatiënten met een concomi-
tante depressie die niet reageren op eer-
stelijnsantidepressiva.
tieve prospectieve studie om de vei-
ligheid, de tolerantie en de mogelijke
klinische effecten van TMS en tDCS bij
de ziekte van Parkinson te bepalen.