symptomen (bradykinesie, tremor, rigidi-
teit en posturale stoornissen) en niet-mo-
torische afwijkingen zoals neuropsychia-
trische stoornissen, achteruitgang van de
cognitieve functies, neurovegetatieve en
slaapstoornissen. Tijdens het verloop van
hun aandoening zullen de meeste par-
kinsonpatiënten dergelijke niet-moto-
rische symptomen ontwikkelen en die
zijn soms moeilijker om dragen dan de
motorische symptomen (1).
verschijnselen van de ziekte van Parkin-
son, is frequent, maar de prevalentie
blijkt erg te variëren. In de Belgische
PARKIDEP-studie werden 1.086 patiën-
ten met een idiopathische ziekte van Par-
kinson onderzocht. Volgens het Mini-
International Neuropsychiatric Interview
(MINI) vertoonde 15,6% van de patiën-
ten op het ogenblik van de studie een
depressie in engere zin. 30% van de pa-
tiënten had een voorgeschiedenis van
stemmingsstoornissen en 46% kreeg een
anxiolyticum, een antidepressivum of
een atypisch antipsychoticum alleen of
in combinatie (2).
patiënten niet zelden resistent zijn tegen
de farmacologische behandeling. Een
depressie bij de ziekte van Parkinson zou
misschien maar gedeeltelijk een reactief
proces zijn en er zijn aanwijzingen dat
de depressie het gevolg kan zijn van het
neurodegeneratieve proces van de ziekte
van Parkinson zelf (3). De ziekte van Par-
kinson blijft dan ook een belangrijk
probleem voor de volksgezondheid.
(TMS, Transcranial Magnetic Stimula-
tion) en repetitieve TMS (rTMS, repetitive
Transcranial Magnetic Stimulation)
worden nog altijd beschouwd als expe-
rimentele middelen om neuronen te
stimuleren door middel van korte magne-
tische pulsen via een spoel die op het
latie (modulatie van het zenuwstelsel) is
evenwel niet nieuw. Die technieken
worden veel gebruikt bij verscheidene
klinische toepassingen en in de cogni-
tieve neurowetenschappen (5,6).
stroom (tDCS, transcranial Direct Current
Stimulation) dateert van de jaren zestig
en werd daarvoor al uitgetest in dierstu-
dies (7).
De plaats van neuromodulatietechnieken,
TMS en tDCS, bij de behandeling van de
ziekte van Parkinson moet nog worden
bewezen. Er zijn aanwijzingen dat die
technieken doeltreffend kunnen zijn.
behandeling voor de moto-
rische symptomen van de
ziekte van Parkinson
de ziekte van Parkinson progressief tot
een toenemende invaliditeit. Genees-
middelen zoals levodopa en dopamine-
agonisten hebben een zeer goed effect
op veel van de symptomen van de ziekte
van Parkinson, maar niet alle patiënten
verdragen die geneesmiddelen of reage-
ren er goed op en de dosering moet vaak
worden verlaagd wegens bijwerkingen
zoals sufheid, orthostatische hypotensie,
nausea, verwardheid en/of hallucinaties.
Naarmate de ziekte verergert, treden er
motorische complicaties op zoals moto-
ring-off. Voorts is het bekend dat som-
mige symptomen zoals het bevriezen
van de gang (gait freezing) vaak therapie-
resistent zijn.
Een subgroep van patiënten met een ge-
vorderde ziekte van Parkinson reageert
goed op chirurgie, maar sommige pa-
tiënten komen niet in aanmerking voor
chirurgie wegens medische comorbidi-
teit, cognitieve deficits of actieve depres-
sie. Interessant in die context is dat er
almaar meer aanwijzingen zijn dat
rTMS een niet-invasieve behandeling zou
kunnen zijn voor de motorische sympto-
men van de ziekte van Parkinson (8) en
ook de depressieve symptomen zou
kunnen verbeteren (9,10).
Elektroshocktherapie (ECT) kan ook wor-
den beschouwd als een neuromodule-
rende techniek, die werd gebruikt bij
depressie.
ECT kan positieve effecten hebben op de
motorische functies bij de ziekte van Par-
kinson (11), maar dat moet nog verder
worden onderzocht.
behandeling voor de depres-
sieve symptomen bij de ziekte
van Parkinson
handeling van depressie bij de ziekte
van Parkinson. Bij parkinsonpatiënten
die suboptimaal reageren op medicatie,
kunnen niet-farmacologische technie-
ken heilzaam zijn. Behandelingen zoals
psychotherapie, individuele of gezins-
therapie, op mindfulness gebaseerde
cognitieve therapie (MBCT, Mindfulness
Based Cognitive Therapy), cognitieve en
gedragstherapie en op mindfulness ge-
baseerde stressreductie (MBSR, Mind-
fulness Based Stress Reduction) kunnen
gunstige effecten hebben, maar werden
nog niet voldoende onderzocht in die
populatie.
ECT werd toegepast bij sommige parkin-
sonpatiënten met een ernstige, therapie-