56
MADDE KULLANIM BOZUKLUKLARI
Madde kullan>m bozukluklar> (MKB) çeflitli maddelerin (örn. alkol, kokain, opiatlar)
psikolojik s>k>nt> (depresyon, anksiyete gibi), sosyal ifllevsellik kayb> (ifli ya da iliflkile-
ri kaybetme gibi) ve biyolojik sonuçlarla (karaci¤er hasar>, abseler gibi) neticelenen
kullan>mlar>n>n ve kötüye kullan>mlar>n>n görüldü¤ü genifl bir bozukluk s>n>f>n> teflkil
eder. Ruhsal Bozukluklar>n Tan> ve 'n>n 4. bask>s> (DSM-IV-TR) bu
s>n>f> madde kullan>m> ile birlikte görülen özgül sorun tiplerine ve maddeye ba¤l> bo-
zukluklara göre ay>r>r. MKB spektrumunu de-
¤erlendirirken ve tedavi ederken göz önüne al>nmas> gereken durumlara örnektir.
M A D D E K U L L A N I M I < L E < L < fi K < L < B O Z U K L U K L A R
Madde Ba¤>ml>l>¤>
Madde ba¤>ml>l>¤> bir maddenin olumsuz sonuçlar yaratmas>na ra¤men kullan>lmaya
devam edilmesinin sonucu olarak ortaya ç>kan fizyolojik, biliflsel ve davran>flsal belir-
tilerin bileflkesi olarak tan>mlan>r. Madde ba¤>ml>l>¤>n>n DSM-IV ölçütlerini karfl>lama-
s> için kiflinin klinik aç>dan anlaml> bir bozulmaya ya da s>k>nt>ya yol açacak uyum bo-
zucu bir kullan>m biçimine sahip olmas> gerekir. Hastan>n ayr>ca 12 ayl>k bir dönem
içerisinde afla¤>daki belirtilerden en az üçünü de göstermesi gerekir:
Tolerans (ayn> etkiyi elde edebilmek için giderek daha fazla miktarda maddeye ge-
reksinim duymak veya daha önce etkili olan ilaç dozunun etkisinin belirgin ölçü-
de azalmas>)
Yoksunluk (ya karakteristik bir yoksunluk sendromu ya da yoksunluktan kaç>nma
amac>yla madde kullanma biçimi)
Maddeyi hedefledi¤inden daha fazla miktarda ya da daha uzun süre ile kullanma
Madde kullan>m>n> azaltmak için süre¤en bir istek duyma ya da bu konuda baflar>-
s>z denemelerde bulunmufl olma öyküsü
Maddeyi temin etme, kullanma ya da maddenin etkilerinden kurtulma ad>na çok
zaman harcama
Madde kullanmak için sosyal, mesleki ya da e¤lenceye yönelik etkinliklerin b>rak>l-
mas> ya da azalt>lmas>
Maddenin fiziksel ya da ruhsal sa¤l>k sorunlar>na yol açt>¤>n>n veya bu sorunlar>
alevlendirdi¤inin fark>nda olunmas>na ra¤men madde kullan>m>n>n sürmesi
Madde Kötüye Kullan>m>
Bir maddeyi uyum bozucu biçimde kullanman>n afla¤>daki bir ya da birden fazla alan-
da klinik aç>dan anlaml> bir bozulmaya ya da s>k>nt>ya yol açacak biçimde kullan>lma-
s> durumunda madde kötüye kullan>m> tan>s> konur:
Yineleyici madde kullan>m>n>n iflte, okulda ya da evde önemli rolleri yerine getire-
memeye neden olmas> (akflamdan kalma olmak nedeniyle ifle gidememe)
Fiziksel bir risk oluflturan koflullarda yineleyici madde kullan>m> (madde etkisi al-
t>ndayken bir araç ya da makine kullanma)
Madde kullan>m> ile iliflkili tekrarlayan yasal sorunlar (sarhoflken toplumu rahats>z
etmek ya da madde sat>c>l>¤> yüzünden tutuklanmalar)
Maddenin etkilerinin neden oldu¤u ya da etkileri taraf>ndan alevlendirilen yinele-
yici veya süre¤en sosyal ya da kifliler aras> sorunlara ra¤men kullan>m>n devam et-
mesi
Söz konusu madde için madde ba¤>ml>l>¤> ölçütlerini hiçbir zaman karfl>lamam>fl
olma.
PS
Madde
Ba¤>ml>l>¤>- KASK
Kontrol kayb>
Kompulsif kullan>m
Aflermeler
Sonuçlar
Bir hastan>n ilk kez
madde etkisi alt>nda
araç kullanmas>n>n
kötüye kullan>m
tan>lar> için yorday>c>
de¤eri düflüktür
ancak daha sonra
baflka madde etkisi
alt>nda araç kullanma
olaylar>n>n da olmas>
yüksek yorday>c>
de¤er tafl>r.
Ço¤u madde için
kötüye kullan>m>n
ba¤>ml>l>¤a oran>
10:1'dir. Bunun
istisnas> ise kötüye
kullan>m>n
ba¤>ml>l>¤a oran>n>n
3:1 oldu¤u