BÖLÜM 24 Endokrin, Metabolik ve Toksinlere Bağlı Kognitif Bozukluklar Dr. Sumru Savaş ENDOKRİN BOZUKLUKLAR Diabetes Mellitus Tiroid Hastalıkları Hipotiroidi Hipertiroidi PARATİROİD HASTALIKLARI HİPERKORTİZOLİZM (CUSHİNG SENDROMU) PRİMER HİPERALDOSTERONİZM (CONN SENDROMU) ENDOKRİN BOZUKLUKLAR Diabetes Mellitus Diyabetin toplumsal yükü gittikçe artmakta, tanı konulan diyabet olgularının %90-95’i tip 2 diyabet, %5-10’u tip 1 diyabet ve %2-3’ü diğer diyabet formlarından oluşmaktadır (Satman et al., 2009). Tip 2 diabetes mellitus insidansı 1980-1994 yılları arasında %18 oranında artmıştır (Donovan et al., 2002). 2000 yılında dünyada 151 milyon diyabetli hastanın bulunduğu belirtilmekte, 2025 yılında bu sayının 350 milyon kişiye ulaşacağı öngörülmektedir (King et al., 1998). Kognitif bozulma ve diabetes mellitus arasındaki ilişkiyi inceleyen popülasyon çalışmalarında çelişkili sonuçlar elde edilmiştir (Stewart et al., 1999). Diabetes mellitus ile kognitif gerileme arasındaki ilişkinin anlaşılması, beraberindeki serebrovasküler hastalıklar, hipertansiyon veya depresyon gibi durumların kognitif performans değerlendirmesini etkileyebilmesi nedeniyle oldukça güçtür (Messier et al., 2005). Tip 1 diyabetli hastalardaki kognitif performans çalışmalarının bir metaanalizinde, öğrenme ve belleğin korunduğu mental hız yavaşlaması ve azalmış mental esneklik kanıtı gösterilmiştir (Brands et al., 2005). Sistematik derlemelerde diyabette; kognitif fonksiyonel gerileme (Cukierman et al., 2005) ve demans (Biessels et al., 2006) riskinin ve oranının daha fazla olduğu gösterilmiştir (Messier, 2005). Diyabet, Alzheimer hastalığı için bazı subgruplarda rölatif riski artırabilir (Akomolafe et al., 2006) denmektedir. Arvanitakis ve arkadaşları tarafından yapılan bir prospektif çalışmada; diyabetlilerde nondiyabetiklere göre Alzheimer hastalığı gelişme riski %65 atmış olarak saptanmıştır (Arvanitakis et al., 2004). Epidemiyolojik çalışmalarda kognitif fonksiyonların tip 2 diyabetin erken evrelerinde bozulabileceğini gösteren bazı kanıtlar elde edilmiştir. Whitehall II çalışmasında, inmesi olmayan bireylerde; diyabet ve indüktif uslamlama testinde düşük performans arasında bir ilişki olduğu gösterilmiştir. Bu çalışmaya göre diyabetin kognitif performans üzerine etkileri tanıdan sonraki 5 yıl içinde ortaya çıkabilmektedir (Kumari ve Marmot, 2005). Diğer taraftan, kognitif disfonksiyon diyabetin kronik komplikasyonlarından biri olmakla beraber, patofizyoloji net değildir. Süreci etkileyen ve modüle eden olası faktörler; daha önce bahsedilen komorbiditeler ve hiperglisemi, insülin direnci, tedaviye bağlı hipoglisemi gibi glisemik kontrol etkilerini içerebilir. Yapılan bir çalışmada hiperinsülinemi ve verbal bellek arasında demans veya diabetes mellitus varlığından bağımsız olarak ilişki saptanmıştır (Vanhanen et al., 1999). 611