BÖLÜM 10 Yürütücü (Eksekutif) Fonksiyonlar Dr. Sibel Karşıdağ İRADE İRADE FONKSİYONUNU DEĞERLENDİREN TESTLER Kişilik Değişikliğini Değerlendiren Testler Hastanın Bağımlılığını Değerlendiren Testler Sosyal Farkındalığın Değerlendirilmesi PLANLAMA VE KARAR VERME PLANLAMA VE KARAR VERMEYİ DEĞERLENDİREN TETSLER Wechsler Yetişkinler için Zeka Ölçeği Rey-Osterrieth Karmaşık Şekil Testi Labirent İzleme Testi Wechsler Çocuklar İçin Zeka Ölçeği (WISC-R) Kule Testleri (London, Hanoi) İz Sürme Testi Tinkertoy Testi (TTT) Sözel Akıcılık Tetsti Kontrollü Kelime Çağrışım Testi Kategori Akıcılığı Eylem Akıcılığı Yazma Akıcılığı Tasarım Akıcılığı (Design Fluency) 5 Nokta Testi Ruff Şekil Akıcılığı Testi Stroop Testi Wisconsin Kart Eşleme Testi Senaryo Oluşturma MOTOR KONTROLÜN MUAYENESİ Performans Etkinliği Apraksi Muayenesi Florida Apraksi Tarama Testi Florida Aksiyon Hatırlama Testi Finger Tapping Test (Parmak Vurma) Purdue Delikli Pano Testi Grooved Delikli Pano Testi El Dinamometresi veya Kavrama Gücü Testi Yürütücü işlevler, geniş kapsamı ile insanın yapmayı dilediği şeyleri başarabilmesi için amaçlarına yönelik planlama yapabilme becerisidir. Yürütücü fonksiyonlar şemsiyesi altında planlama, dikkati sürdürme, araya giren çeldiricilere direnme, dürtü kontrolü yapma, hedefe yönelik davranışları sürdürme, organize etme, düşünce ve davranışta esneklik gibi üst düzey bilişsel işlevlerin önemli bir bölümü toplanır (Weintraub, 2000; Lezak, 2004). Yürütücü fonksiyonları 4 ana başlık altında toplayabiliriz: 1. İrade 2. Planlama 3. Amaca yönelik davranışlar 4. Etkin performans gösterebilmek. Yürütücü fonksiyon bozukluğunda, bu fonksiyonlardan genelde bir veya ikisi daha ağır düzeyde olmak üzere hepsi etkilenir. Yürütücü fonksiyon bozukluklarından frontal lob, özellikle prefrontal bölge sorumludur (Lezak, 2004). Ancak, beynin diğer bölgelerinin hasarlarında, hatta kortikal bölgelerin yanı sıra subkortikal bölgelerin hasarlarında da yürütücü fonksiyonların etkilendiği bildirilmiştir (Lezak, 2004; Hashimoto et al., 1995). 325