326 Klinik Nöropsikoloji ve Nöropsikiyatrik Hastalıklar Yürütücü fonksiyonların değerlendirilmesinde dört aşamanın uygun testler ile değerlendirilmesi gerekir. Ancak bu imkanı tam olarak sağlayan muayene tetkikleri oldukça sınırlıdır. İRADE İrade, isteklerimizi dikkate alarak, olaylar karşısında gereksinimlerimizi değerlendirerek gerçekci bir amaç oluşturma ve amaca yönelik eylem geliştirmektir. İradenin değerlendirilmesinde aşağıdaki parametrelerin gözden geçirilmesi gerekir: 1. Motivasyon 2. Kişinin psikolojik, fiziksel ve sosyal olarak kendi kapasitesinin farkında olması 3. Kişinin çevresini değerlendirebilme kapasitesi Ancak, bu parametreleri ayrı ayrı değerlendirebilecek, oluşturulmuş bir test yoktur. Muayene eden, hastanın günlük yaşam aktivitelerini değerlendirerek, hasta yakınları, bakıcıları, ailesinden bilgi alarak ve düzenli hastayı görerek bu konuda yorum yapabilecektir. Motivasyon kapasitesinin değerlendirilmesinde, kişinin yapmaktan hoşlandıkları, hoşlanmadıkları, nelere kızdığı sorgulanabilir. Kişinin kendi fiziksel kapasitesinin değerlendirilmesinde “insan resmi” çizmesi istenebilir. Kişinin sosyal çevresini değerlendirebilme kapasitesi, çevreye dair ipuçları sorularak, zaman, yıl, mevsim, yılbaşı, bayram gibi sorularla, nerede olduğu sorgulanarak değerlendirilebilir. Bu amaçla geliştirilmiş hikaye, resimlerden oluşmuş mataryeller mevcuttur. Kişinin sosyal farkındalığının değerlendirilmesinde, tuvalet terbiyesi, giyinme alışkanlıkları ile ilgili sorunlar dikkate alınır. Davranışları değerlendirilerek (kaba, çocuksu, aşırı kibar) kişinin sosyal davranış, sosyal roller konusundaki farkındalığı hakkında yorum yapılır. İradenin aşırı etkilendiği durumlarda hastayı “apatik” olarak değerlendiririz. Hafif etkilendiği durumlarda, hasta başkası tarafından düzenlenip planlanırsa günlük kendi ihtiyaçlarını görebilir. Çok ılımlı durumlarda hobilerini gerçekleştirse dahi yeni aktiviteler içine bağımsız olarak giremez, uzun süreli sorumluluklarını yerine getiremez. Frontal, subkortikal, frontolimbik döngülerdeki bozukluklarda, sağ hemisfer lezyonlarında, Alzheimer hastalığı gibi yaygın tutulumlarda, irade fonksiyonunun etkilendiği bildirilmiştir (Stuss et al., 2000). İRADE FONKSİYONUNU DEĞERLENDİREN TESTLER Kişilik Değişikliğini Değerlendiren Testler Kişilik değişikliği değerlendirme testleri, hastanın eşi, aile üyeleri, hastayı iyi tanıyan kişilerden alınan bilgilerle doldurulabilir. Bu tip testlerden elde edilen veriler, insiyatif kaybı, tahammül edememe, direnç gösterememe, plan yapamama, kötü yorumlama, duyarsızlık, sosyal uyumsuzluk, bağımlılık, içe kapanıklık, apati, içgörü kaybı konusunda bilgi verici olur. lowa kişilik değişikliği testi, bu amaç için geliştirilmiş, 30 itemden oluşur (Barrash et al., 2011). Üst biliş ölçeği-30, Tosun ve arkadaşları tarafından Türkçe geçerlilik ve güvenirliliği yapılmış bir öçektir. Üst biliş, kişinin kendi zihnindeki olay ve işlevlerin farkında olması, zihin olaylarını ve işlevlerini amaçlı yönlendirebilmesini sağlayan bir üst sistemdir. Bu ölçek, üst biliş sisteminde meydana gelebilecek sapmayı değerlendirmeyi hedefler (Tosun ve Irak, 2008). Hastanın Bağımlılığını Değerlendiren Testler Bu testler, içgörü ve farkındalığı değerlendirir. Günlük yaşam, kognitif fonksiyonlar, emosyonel düzen ve kişinin kendi fonksiyonlarında yeterliliğinin farkındalığını sorgular. Prigatano ve arkadaşları tarafından geliştirilen 30 itemden oluşan skalanın, hasta formu, hasta yakını formu ve