Bu de¤iflimler ölü hücrelerin makrofajlarca erkenden tan>nma-
s>na izin verir. Fagositoz, proinflamatuvar hücresel kompo-
nentlerin sal>n>m> olmaks>z>n sonuçlan>r.
49
Apoptotik yan>t
hücreleri bu yolla çevre dokuya minimal zararla ortadan kald>-
r>r.
APOPTOZUN MEKAN
Apoptoz, farkl> yollarla bafllat>labilen ve kaspazlar>n akti-
vasyonu ile zirveye ulaflan bir moleküler olaylar kaskad> tara-
f>ndan indüklenir (fiekil 1-28).
45
Dejeneratif hastal>klar ve kan-
ser gibi pek çok hastal>¤>n temelinde çok az ya da çok fazla
apoptoz yatt>¤> için, bu hücre ölümü formunun mekanizmala-
r>n>n aç>klanmas> büyük ilgi do¤urmufltur. Apoptoz'u anlama-
m>z konusunda büyük ilerlemeler kaydedildi. Önemli bilimsel
verilerden biri, apoptozun temel mekanizmalar>n>n bütün me-
tazoalarda korunmufl oldu¤udur.
50
Gerçekten de büyük ilerle-
melerin baz>lar> bir nematod olan ve geliflimi yüksek oranda
tekrarlanabilen programl> hücre büyümesi ve arkas>ndan hüc-
re ölümü ile devam eden Caenorhabditis elegans'>n incelen-
mesi ile elde edilmifltir. Apoptozu bafllatan ya da inhibe eden
spesifik genler ("cell death abnormal" için ced genleri olarak
adland>r>l>r) mutant kurtçuklar>n incelenmesi ile bulunmufltur.
Bu genlerin memelilerde homologlar> da tan>mlanm>flt>r.
Apoptoz süreci, kaspazlar>n katalitik olarak aktif hale gel-
di¤i bafllang>ç faz> ve bu enzimlerin hücre ölümünü sa¤lad>¤>
uygulama faz> olarak ikiye ayr>labilir. Apoptoz, sonradan birle-
flen iki farkl> yolak ile bafllar. Bu yolaklar ekstrensek ya da re-
septör bafllang>çl> yolak ile intrensek ya da mitokondrial yolak-
d>r. Her iki yolak kaspazlar> aktive etmek üzere bir noktada bir-
leflir. Büyük oranda farkl> moleküler iliflkiler içeren fakat çeflit-
li basamaklarda birbirleri ile de ba¤lant>l> olan bu yolaklar ayr>
ayr> anlat>lacakt>r.
Ekstrensek (Ölüm Reseptörü ile Bafllayan) Yolak. Bu
yolak, çeflitli hücrelerdeki yüzeysel ölüm reseptörlerinin ifle
KISIM I
Genel Patoloji
28
fiEKA, l> reaksiyonda epidermal hücrelerdeki apoptoz. Epidermis içindeki apoptotik hücrelerin sitoplazmalar> koyu eozino-
filik, nükleuslar> küçük ve yo¤un (dens) görünümdedir. H&E boyama (Dr. Scott Granter, Brigham and Women's Hospital, Boston, MA'n>n iz-
niyle). B, l> hepatik hücre zedelenmesinde, karaci¤erdeki apoptotik hücrelerin büyük büyütmede görünümü (Dr. Dhanpat Jain, Ya-
le University, New Haven, CT'nin izniyle).
fiEKKültür hücrelerinden elde edilen DNA'n>n agaroz jel
elektroforezi. Ethidium bromide boyas>; foto¤raf ultraviyole ayd>n-
latma alt>nda çekilmifltir. fierit A, Kontrol kültürü. fierit B, Is>ya ma-
ruz kalm>fl yo¤un apoptoz gösteren hücre kültürü. Çok say>daki oli-
gonükleozomlar> gösteren DNA parçalar>n>n merdiven modeli gös-
terdi¤ine dikkat ediniz. fierit C, masif nekroz gösteren hücre kültü-
rü, DNA'n>n diffüz da¤>lmas>na dikkat ediniz. Merdiven modeli, nük-
leer DNA'n>n enzimler taraf>ndan genellikle çok say>da, 180-200 baz
çifti katlar>ndan oluflan nükleozom boyutundaki parçalara ayr>lmas>
ile oluflur. Bu paternler s>ras> ile apoptoz ve nekroz için karakteris-
tik olmakla birlikte spesifik de¤ildir (Kerr JFR, Harman BV: Definiti-
on and incidence of apoptosis: a historical perspective. In Tomei LD,
Cope FO [eds]: Apoptosis: The Molecular Basis of Cell Death. Cold
Spring Harbor, NY, Cold Spring Harbor Laboratory Pres, 1991 p
13'den al>nm>flt>r).