Patolojiye Girifl
Sözcük anlam> olarak patoloji, hastal>k (pathos) bilimi (lo-
gos) demektir. Daha spesifik olarak, temel ve klinik bilimler
aras>nda köprü oluflturan bir disiplindir. Hücreler, dokular ve
organlarda, hastal>klara neden olan yap>sal ve ifllevsel de¤iflik-
liklerin incelenmesiyle u¤rafl>r. Patoloji; moleküler, mikrobiyo-
lojik, immünolojik ve morfolojik yöntemleri kullanarak hasta-
lardaki belirti ve bulgular>n nedenlerini aç>klamaya çal>fl>rken
bir yandan da ak>lc> klinik bak>m ve tedavi için sa¤lam bir te-
mel oluflturur.
Geleneksel olarak, patoloji e¤itimi genel patoloji ve özel
(veya sistemik) patoloji olarak ayr>l>r. Bunlar>n ilki, hastal>kla-
ra neden olan anormal uyaranlara hücre ve dokular>n temel
yan>tlar> üzerinde durur. n
az çok belirlenmifl uyaranlara karfl> spesifik yan>tlar>n> inceler.
Biz bu kitapta önce genel patolojinin ilkelerini ele al>p sonra
belli organlar> veya sistemleri etkileyen spesifik hastal>k süreç-
lerine de¤inece¤iz.
Bir hastal>k sürecinin, patolojinin özünü oluflturan dört
ö¤esi flunlard>r: Hastal>¤>n nedeni (etiyoloji), geliflmesindeki
mekanizmalar (patogenez), vücudun doku ve organlar>nda
oluflan yap>sal de¤ifliklikler (morfolojik de¤ifliklikler) ve mor-
folojik de¤iflikliklerin fonksiyonel (ifllevsel) sonuçlar> (klinik
önem).
Etiyoloji veya Neden. Baz> anormal belirtilerin veya has-
tal>klar>n "nedenleri oldu¤u" görüflü, yaz>l> tarih kadar eskiye
dayan>r. Arkadyal>lara (MÖ 2500) göre, birisi hasta olmuflsa, bu
ya kendi hatas>n>n sonucudur (günah ifllemifltir); ya da kötü ko-
kular, so¤uk, kötü ruhlar ve tanr>lar gibi d>fl etkenlerin eseri-
dir.
1
Modern anlamda, hastal>klar>n iki ana grup etiyolojik etke-
ni vard>r: beslenmeye ba¤l>, kimyasal veya fiziksel). Ancak, -infeksiyonla-
r>n ve tek gen hastal>klar>n>n incelenmesinden kaynaklanan-
her hastal>k için yaln>zca bir etiyolojik etkenin oldu¤u görüflü,
art>k yeterli de¤ildir. Ateroskleroz ve kanser gibi çevresel ne-
denlere ba¤l> baz> s>k görülen hastal>klarda genetik etkenlerin
kesin rolleri vard>r; çevre de baz> genetik hastal>klar üzerinde
çok önemli etkiler sergileyebilir. Bir tan> koyabilmek, bir hasta-
l>¤> anlayabilmek veya bir tedaviyi gelifltirebilmek için, hastal>-
¤>n primer nedenini bilmek veya belirlemek esast>r.
Patogenez. Hücre veya dokular>n etiyolojik etkene yan>-
t>nda ilk uyarandan hastal>¤>n tam olarak oluflmas>na kadar ger-
çekleflen olaylar zinciridir. Patogenezin araflt>r>lmas>, patoloji-
nin en önemli çal>flma alanlar>ndan birini oluflturur. Bafllang>ç-
taki infeksiyöz veya moleküler neden bilindi¤inde bile, bura-
dan hastal>¤>n oluflumuna kadar daha çok aflama vard>r. Örnek
olarak; kistik fibrozisi anlamak için yaln>zca defektif gen ve
gen ürününü de¤il, akci¤erde, pankreasta ve di¤er organlarda
kistlerin oluflumuna ve fibrozise neden olan biyokimyasal, im-
münolojik ve morfolojik olaylar> da bilmek gerekir. Gerçek-
ten, kitap boyunca görece¤imiz gibi, moleküler devrim flimdi-
den çok büyük say>da hastal>¤>n nedeni olan mutant genleri
saptam>fl bulunuyor; insan genomunun tümü de haritaland>.
Yine de, kodlanan proteinlerin ifllevleri ve mutasyonlar>n nas>l
olup da hastal>klara yol açt>¤> ço¤u durumda hala belirsizdir.
Teknolojik ilerlemeler sayesinde, spesifik moleküler anomali-
ler ile hastal>klar> iliflkilendirmek ve bu bilgiyi yeni tedavi yak-
lafl>mlar> tasarlamak amac>yla kullanmak gittikçe daha kolaylafl-
maktad>r. r>lmas> bilimsel
yönden hiç bir zaman bu kadar heyecan verici ve t>bba katk>
sa¤lay>c> olmam>flt>r.
Morfolojik De¤ifliklikler. Morfolojik de¤ifliklerden kast
edilen, hücre ve dokularda hastal>¤>n karakteristi¤i olan veya
etiyolojik süreç yönünden tan>sal nitelikteki yap>sal de¤iflim-
lerdir. Tan>sal patoloji prati¤i, hastalardaki kimyasal bozukluk-
lar> ve dokulardaki morfolojik de¤ifliklikleri inceleyerek hasta-
l>klar>n do¤as>n> ve ilerleyiflini saptamay> amaçlar. Son zaman-
larda hastal>klar>n tan>nmas>nda morfolojinin s>n>rlar>n>n gittik-
çe belirginleflmesiyle, tan>sal patoloji alan> hastal>klar> incele-
mede moleküler biyolojik ve immünolojik yaklafl>mlar> da kap-
samaya bafllam>flt>r. Bu durum hiçbir yerde tümörler için oldu-
¤u kadar çarp>c> de¤ildir -morfolojik olarak birbirinin t>pat>p
ayn> olan meme kanserlerinin ve lenfomalar>n çok farkl> seyir-
leri, tedavi yan>tlar> ve prognozlar> olabilmektedir-. DNA mik-
roarray'leri gibi yöntemlerle yap>lan moleküler incelemeler,
tümörlerin davran>fl> konusunda anlaml> genetik farkl>l>klar or-
taya koymaya bafllam>flt>r. Böyle yöntemler geleneksel morfo-
lojik yöntemlere ek olarak veya onlar>n yerine gittikçe artan
s>kl>kta kullan>lmaktad>r.
Fonksiyonel Bozukluklar ve Klinik Belirtiler. Morfo-
lojik de¤iflikliklerin niteli¤i ve bunlar>n de¤iflik doku ve organ-
lardaki da¤>l>mlar>, normal iflleyifli etkileyerek hastal>¤>n klinik
özelliklerini (semptomlar ve bulgular), seyrini ve prognozunu
belirler.
Hemen tüm organ zedelenmesi biçimlerinin hücrelerdeki
moleküler veya yap>sal de¤iflikliklerle bafllad>¤> görüflü ilk kez
ondokuzuncu yüzy>lda modern patolojinin babas> olarak bili-
nen Rudolf Virchow taraf>ndan öne sürülmüfltür. Biz de pato-
lojiyi ele almaya, hücre zedelenmesinin yap>sal de¤ifliklikleri,
moleküler mekanizmalar> ve kaynaklar> üzerinde durarak bafl-
l>yoruz. Öte yandan, dokulardaki farkl> hücreler sürekli olarak
birbirleri ile etkileflim durumundad>r ve organlar>n bütünlü¤ü-
nün sa¤lanmas> için, karmafl>k bir ekstraselüler matriks siste-
mi gereklidir. Hücre-hücre ve hücre-matriks etkileflmeleri, ze-
delenmeye yan>ta önemli boyutta kat>larak, hastal>¤>n klinik
paternlerinin ve morfolojisinin belirlenmesinde en az hücre
zedelenmesi kadar önemli olan doku ve organ zedelenmesi-
ne neden olurlar.
Genel Bak>fl: Stres ve Zararl> Uyaranlara
Hücresel Yan>tlar
Normal hücre; metabolizma, diferansiyasyon ve özelleflmeye
iliflkin genetik programlar, komflu hücrelerin s>n>rlamalar> ve
metabolik substratlar>n eriflilebilirli¤i nedeniyle, oldukça dar
bir fonksiyon ve yap> ile s>n>rl>d>r. Buna ra¤men, normal fizyo-
lojik gerekleri karfl>layarak homeostaz olarak adland>r>lan den-
ge durumunu sürdürür. Daha a¤>r fizyolojik stresler ve baz> pa-
tolojik uyaranlar, birkaç fizyolojik ve morfolojik hücresel
adaptasyona (uyum) yol açarken; bu süreçte eriflilen yeni fa-
kat de¤iflmifl denge durumlar>, böyle uyar>lar> yan>tlayan hüc-
renin canl>l>¤>n> korur ve ifllevini ayarlar (fiekil 1-1 ve Tablo 1-
1). Adaptif yan>t; hiperplazi denilen hücrelerin say>s>nda art>fl,
veya hipertrofi denilen her bir hücrenin boyutlar>nda art>fl bi-
çiminde olabilir. Tersine, atrofi, hücrelerin say>s>nda ve ifllev-
lerinde azalma olan bir adaptif yan>tt>r.
KISIM I
Genel Patoloji
4