lar) ve endonükleazlar (DNA ve kromatin parçalanmas>ndan
sorumludurlar) yer al>r. Artm>fl hücre içi Ca
ler. Bu ifllem s>ras>nda, mitokondrial solunumun kaç>n>lmaz bir
yan ürünü olarak, çok az miktarlarda k>smen indirgenmifl reak-
tif oksijen formlar> üretilir. Bu formlar>n baz>lar>; lipidlere, pro-
teinlere ve nükleik asitlere zarar verebilen serbest radikaller-
dir. Bunlara reaktif oksijen türevleri denir. Hücrelerde, bu
ürünlerin neden oldu¤u zedelenmelerden koruyucu savunma
sistemleri vard>r. Serbest radikal üreten ve serbest radikal ya-
kalayan sistemler aras>ndaki dengesizli¤in sonucunda, pek çok
patolojik durumda hücre zedelenmesi ile birlikte olan oksida-
tif stres meydana gelir. Serbest radikallerin neden olduklar> y>-
k>m, kimyasal ve radyasyona ba¤l> zedelenme, (iskemik doku-
da kanlanman>n gerçekleflmesi ile oluflan) iskemi-reperfüzyon
zedelenmesi, hücresel yafllanma ve fagositlerin mikroplar> öl-
dürmeleri gibi de¤iflik süreçlere katk>da bulunur.
konfigürasyonun yaratt>¤> enerji; özellikle membranlarda ve
nükleik asitlerdeki kritik yap>lar> oluflturan inorganik ve orga-
nik kimyasal maddeler proteinler, lipidler, karbohidratlar- gi-
¤a ç>kar>l>r. Üstelik; serbest radikaller, tepkimeye girdikleri
moleküllerin kendilerinin de zedelenme zincirini sürdüren
serbest radikaller dönüfltükleri otokatalitik reaksiyonlar> baflla-
t>rlar.
sil (OH) ve hidrojen (H) serbest radikallerine hidrolize
edebilir.
reaksiyonlar>. Normal solunum s>ras>nda, moleküler oksi-
jen, ard>fl>k olarak dört elektronun eklenmesiyle su oluflur-
ken indirgenir. Bu dönüflüm; endoplazmik retikulum, sito-
zol, mitokondriler, peroksizomlar ve lizozomlardaki en-
zimler arac>l>¤>yla meydana gelir. Bu süreçte, küçük mik-
tarlarda toksik ara ürünler üretilir; bunlar aras>nda süpe-
roksit anyonu radikali (O
tive polimorf lökositlerde ani süperoksit üretimi ataklar>
görülür. Bu, redoks reaksiyonu için NADPH oksidaz kulla-
nan bir plazma membran multiprotein kompleksinde çok
kontrollü biçimde gerçekleflen bir reaksiyonla meydana
gelir (Bölüm 2). Ek olarak, (ksantin oksidaz gibi) baz> hüc-
re içi oksidazlar aktivitelerinin bir sonucu olarak süperok-
sit radikalleri olufltururlar.
reaksiyonunda (H
demirin büyük k>sm> ferrik formda (Fe
forma (Fe
hücre hasar> için yeterli miktarda demir ve süperokside
gereksinim vard>r.
olan nitrik oksit (NO) (Bölüm 2), serbest radikal olarak dav-
ranabilir ve hem son derece reaktif olan peroksinitrit anyo-
nuna (ONOO
ki lipidlerin peroksidasyonuna neden olabilirler. Oksidatif
hasar, özellikle OH gibi oksijen kaynakl> serbest radikalle-
rin membran lipidlerindeki doymam>fl ya¤ asitlerinin çift
ba¤lar>n> etkilemesi ile bafllar. Lipid-serbest radikal etkile-
flimleri, kendileri de stabil olmayan ve reaktif peroksitler
oluflturarak; yayg>n membran, organel ve hücre zedelen-
mesi ile sonuçlanan (propagasyon olarak adland>r>lan) bir
zincirleme otokatalitik reaksiyona neden olur. Serbest ra-
dikalin hücre membran>na gömülü E vitamini gibi bir top-
lay>c> (çöpçü) taraf>ndan yakalanmas> durumunda, daha iyi
sonlanma seçenekleri gerçekleflir.
tein-protein çapraz ba¤lar>n>n (disülfit ba¤lar> gibi) oluflu-
naklar> ve sonuçlar>.
hücre iskelet