tektomiden sonra oluflan hiperplazide intrahepatik kök hücre-
ler önemli bir rol oynamazlarken; hepatositlerin ço¤alma ka-
pasitesinin olumsuz etkilendi¤i kronik hepatit gibi baz> karaci-
¤er zedelenmelerinde rejenerasyona katk>da bulunurlar. Kli-
nik gözlemlerden ve deneysel çal>flmalardan elde edilen yeni
veriler, kemik ili¤inin aralar>nda baz> karaci¤er hücrelerinin de
bulundu¤u pek çok özelleflmifl, farkl>laflm>fl hücrelere dönüfle-
bilme yetene¤i olan kök hücreler içerdi¤ini göstermifltir.
5
Bu
gözlemler, eriflkindeki kök hücrelerin plastisitesini öne ç>kar-
makta ve zedelenmifl dokulara kemik ili¤i kaynakl> hücreleri
yerlefltirme potansiyelini art>rmaktad>r. Kök hücrelerin, bunla-
r>n biyolojilerinin ve klinik önemlerinin tart>flmas>na Bölüm-
3'de yeniden dönece¤iz.
Patolojik Hiperplazi
Patolojik hiperplazilerin ço¤u, afl>r> hormonal uyar>m veya
büyüme faktörlerinin hedef hücreleri etkilemesiyle meydana
gelir. Hormonla oluflan anormal hiperplazilerin bir örne¤i, en-
dometrial hiperplazidir. Normal bir adet döneminin sonras>n-
da, hipofiz hormonlar> ve over kaynakl> östrojen taraf>ndan
uyar>lan h>zl> bir proliferatif aktivite patlamas> yaflan>r. Bu ge-
nellikle, yükselmekte olan progesteron düzeyinin etkisiyle,
beklenen adetin bafllamas>ndan 10-14 gün kadar önce durur.
Ancak, kimi durumlarda, östrojen ile progesteron aras>ndaki
denge bozulur. Bu durum, östrojen miktar>nda gerçek veya
göreceli bir art>fla yol açarak endometrial glandlar>n hiperpla-
zisine neden olur. Bu tür hiperplazi, anormal adet kanamalar>-
n>n s>k görülen bir nedenidir. Hormonlara yan>t ile oluflan pa-
tolojik hiperplazinin di¤er bir s>k görülen örne¤i, androjenler-
le oluflan benign prostat hiperplazisidir. Bu hiperplazi türleri
anormal olsalar da; hormonal uyar> kesildi¤inde hiperplazi ge-
riledi¤inden, süreç kontrol alt>ndad>r. Bölüm 7'de tart>fl>laca¤>
gibi; benign patolojik hiperplazileri büyüme kontrol mekaniz-
malar>n>n bozuldu¤u kanserden ay>ran, normal düzenleyici
kontrol mekanizmalar>na olan bu yan>tt>r. Ancak; patolojik hi-
perplazi, sonunda kanseröz proliferasyonun ortaya ç>kabi-
lece¤i verimli bir toprakt>r. Bu yüzden, endometrial hiperpla-
zili hastalarda endometrial kanser geliflmesi riski yüksektir
(Bölüm 22).
Hiperplazi, konnektif doku hücrelerinin yara iyileflmesin-
de ço¤alan fibroblastlar ve kan damarlar> ile onar>ma yard>mc>
oldu¤u önemli bir yan>t>d>r (Bölüm 3). Böyle durumlarda hi-
perplaziden büyüme faktörleri sorumludur. Si¤illere ve hi-
perplastik epitel kitlelerinden oluflan baz> mukozal lezyonlara
neden olan papillomavirus gibi baz> viral infeksiyonlarda gö-
rülen hiperplazilerden de büyüme faktörlerinin uyar>s> sorum-
ludur.
Hipertrofi; hücrelerin boyutlar>nda, organ>n irileflmesi
ile sonuçlanan bir art>flt>r. Dolay>s>yla hipertrofik organda ye-
ni hücreler de¤il, yaln>zca daha iri hücreler vard>r. Hücrelerin
boyutlar>ndaki art>fl fliflmeden de¤il, daha fazla yap>sal kompo-
nent üretiminden kaynaklan>r. Yukar>da söz edildi¤i gibi, bölü-
nebilen hücreler strese yan>t olarak hem hipertrofi hem hi-
perplazi gösterebilirlerken; kalp kas> hücreleri gibi bölünme-
yen hücrelerde, hipertrofi görülür. Hipertrofik hücrelerin
nükleuslar>nda, muhtemelen hücrelerin mitoz geçirmeden
hücre siklusunda tak>lmalar> nedeniyle, normal hücrelerdeki-
ne göre DNA içeri¤i daha fazla olabilir.
Hipertrofi, artan ifllevsel gereksinim veya özgül hormonal
uyar> nedeniyle gerçekleflir; fizyolojik veya patolojik olabilir.
Kalpte ve iskelet kaslar>nda bulunan çizgili kas hücreleri, bel-
ki de artan metabolik gereksinimlere mitotik bölünme ve ifli
paylaflacak daha fazla hücre üretimi ile yeterli uyum sa¤laya-
mad>klar> için, ileri derecede hipertrofi gösterebilme yetene¤i-
ne sahiptir. Kasta hipertrofiye en s>k neden olan uyar>, artan ifl
yüküdür. Örnek olarak; "demir pompalama" ile u¤raflan vücut
gelifltirme sporcular>n>n kabar>k kaslar>, artan gereksinime ya-
n>t olarak kas liflerinin her birinin boyutlar>ndaki art>fltan kay-
naklan>r. Bu sayede, ifl yükünün daha genifl bir hücresel kom-
ponent kitlesi taraf>ndan paylafl>lmas>yla, her bir kas lifi afl>r>
yükten sak>n>larak zedelenmesi önlenmifl olur. Büyüyen kas
hücresi, daha yüksek bir etkinlik düzeyinde çal>flmas>na ola-
nak sa¤layan yeni bir denge durumuna eriflir. Kalpte, hipertro-
fiye yol açan uyar> ço¤u kez hipertansiyon veya kapak hastal>k-
lar>na ba¤l> kronik hemodinamik yüklenmedir. Daha çok fla-
man ve protein üretimi sayesinde, gereksinim ile hücrenin
fonksiyonel kapasitesi aras>nda denge sa¤lan>r. Her bir hücre-
ye daha çok say>da myofilaman düflmesi; hücrenin her birim
hacmi için normal hücredekinden farkl> olmayan bir metabo-
lik aktivite düzeyinde daha fazla ifl yap>lmas>n> mümkün k>lar.
Organ>n büyüklü¤ünde hormona ba¤l> art>fla iyi bir örnek,
uterusun gebelik s>ras>nda hipertrofi ve hiperplazi sonucu olu-
flan masif fizyolojik büyümesidir (fiekil 1-3A). Hücresel hiper-
trofi, düz kas östrojen reseptörlerine etkiyen östrojenik hor-
monlarla uyar>l>r; bu durum, düz kas proteinlerinin daha fazla
üretimi ve hücre boyutlar>nda art>fl ile sonuçlan>r (fiekil 1-3B).
Benzer biçimde, prolaktin ve östrojen laktasyon s>ras>nda me-
melerin hipertrofisine yol açar. Bunlar, hormonal uyar> ile olu-
flan fizyolojik hipertrofi örnekleridir.
Kalp ve iskelet kaslar> ile ilgili geleneksel görüfl, bu doku-
lar>n proliferasyon yeteneklerinin olmad>¤> ve dolay>s>yla bü-
yümelerinin tümüyle hipertrofi sonucu oldu¤u yönündeyse
de; son veriler, bu hücre tiplerinin bile s>n>rl> proliferasyon ye-
tenekleri bulundu¤unu ve öncü hücrelerle yenilenebildikleri-
ni düflündürmektedir.
6
Bu düflünce, doku ve organlar>n artan
stres karfl>s>ndaki yan>tlar>nda hiperplazi ve hipertrofinin s>k-
l>kla birlikte olufltuklar> biçimindeki daha önce sözü edilen gö-
rüflü güçlendirmektedir.
Hipertrofi Mekanizmalar>. Hipertrofi konusundaki bil-
gilerimizin ço¤u, kalp üzerindeki çal>flmalara dayanmaktad>r.
Kalp kas> hipertrofisinin mekanizmalar> aras>nda; birkaç genin
indüksiyonuna ve sonras>nda pek çok hücresel proteinin üre-
timine yol açan çeflitli sinyal iletimi yollar> yer al>r (fiekil 1-
4).
7,8
Hipertrofide indüklenen genler aras>nda transkripsiyon
faktörlerini (c-fos ve c-jun gibi); büyüme faktörlerini (TGF-
,
insülin benzeri büyüme faktörü-1 [IGF-1], fibroblast büyüme
faktörü) ve vazoaktif ajanlar> (
-adrenerjik agonistler, endote-
lin-1 ve anjiotensin II) kodlayanlar bulunur. Bu faktörler Bö-
lüm 3'de ayr>nt>l> olarak ele al>nm>flt>r. Kontraktil proteinlerin
eriflkinden fetal veya neonatal formlara dönmesi de görülebi-
lir. Örne¤in, kas hipertrofisi s>ras>nda
-myozin a¤>r zincirinin
yerine myozin a¤>r zincirinin
formunun gelmesiyle myozin
7
BÖLÜM 1
Hücresel Adaptasyonlar, Hücre Zedelenmesi ve Hücre Ölümü