(mezenkimal dokular) oluflmas>d>r. Örnek olarak, kas içinde,
kemik k>r>klar>ndan sonra bazen myozitis ossifikans olarak
adland>r>lan kemik oluflumu görülür. Bu metaplazi tipinin bir
uyum yan>t> olup olmad>¤> net de¤ildir.
da bulunduklar> bilinen kök hücrelerin veya konnektif doku-
daki farkl>laflmam>fl mezenkimal hücrelerin yeniden program-
lanmalar> ile oluflur. Metaplastik de¤iflimde, bu öncü hücreler
yeni bir yolakta farkl>lafl>rlar. Kök hücrelerin belli bir yönde
farkl>laflmalar>, hücrenin çevresinde bulunan sitokinlerin, bü-
yüme faktörlerinin ve hücre d>fl> matriks komponentlerinin
yayd>¤> sinyaller arac>l>¤>yla gerçekleflir. Bu süreçte, dokuya
özgü ve farkl>laflmayla ilgili genler ifle kar>fl>r; bunlar>n her ge-
çen gün daha fazlas> belirlenmektedir.
hücrelerde kondrojenik ve osteojenik ekspresyona neden
olurlarken, kas ve ya¤ yönünde farkl>laflmay> bask>larlar.
sonra, fenotipe özgü genler dizisini tam farkl>laflm>fl (diferansi-
ye olmufl) hücre yönünde etkinlefltiren spesifik transkripsiyon
faktörlerini indüklerler. Ço¤u durumda, nas>l olup da bu nor-
mal mekanizmalar>n yoldan ç>kt>¤> ve metaplazi geliflti¤i belli
de¤ildir. Vitamin A eksikli¤i veya fazlal>¤> olgusunda, retinoik
asidin hücre büyümesini, farkl>laflmas>n> ve doku paterni olu-
flumunu düzenledi¤i ve kök hücrelerin farkl>laflma yola¤>n> et-
kileyebilece¤i bilinmektedir.
kimal hücreyi (fibroblast) di¤erine (kas, k>k>rdak) dönüfltüre-
bilir.
Ölümüne Genel Bak>fl
olan etkenler ile karfl>laflt>klar>nda hücre zedelenmesi mey-
dana gelir. Zedelenme, geri dönüfllü bir dönemden geçe-
rek ölümle sonlanabilir (fiekil 1-7). Hücre zedelenmesinde-
ki morfolojik de¤iflimlerin bir özeti fiekil 1-8'dedir. Biyo-
kimyasal de¤ifliklikler ve efllik eden morfolojik anormallik-
ler "Hücre Zedelenmesinin Mekanizmalar>" bafll>¤> alt>nda
tan>mlanm>flt>r. Bu de¤ifliklikler iki evreye ayr>labilir:
fonksiyonel ve morfolojik de¤ifliklikler ile karakterlidir.
Geri dönüfllü zedelenmenin bafll>ca bulgular>, oksidatif fos-
forilasyonun azalmas> ve adenozin trifosfat (ATP) kayb> ile,
hücre içine su girifli ve iyon konsantrasyonundaki de¤iflim-
ler nedeniyle oluflan hücresel fliflmedir.
kendini toparlayamayaca¤> geri dönüflsüz duruma gelir.
Dönüflü olmayan noktadan sorumlu kritik bir biyokimya-
sal olay ("ölümcül vurufl") var m>d>r? Bu sorunun net bir
yan>t> yoktur. Ancak, daha sonra ele al>nd>¤> gibi, kalp ka-
s> gibi iskemik dokularda belli yap>sal (mitokondrilerde
a¤>r zedelenmeyi gösteren amorf dansiteler gibi) ve fonk-
ler, hücrelerin geri dönüflsüz olarak zedelendiklerinin gös-
tergesidir.
lojik de¤ifliklikler geçirirler. Apoptoz ve nekroz; morfolo-
jileri, mekanizmalar>, hastal>kta ve fizyolojik olaylardaki
rolleri farkl> olan iki tip hücre ölümüdür (fiekil 1-9 ve Tab-
lo 1-2). Membranlar>n zedelenmesi a¤>r oldu¤unda lizozo-
mal enzimler sitoplazmaya girerek hücreyi sindirir, hücre
içeri¤i d>flar> ç>kar ve nekroz meydana gelir. DNA zedelen-
mesi yapanlar baflta olmak üzere kimi zararl> uyar>lar,
membran bütünlü¤ü tam olarak kaybolmadan nükleusun
eriyip da¤>lmas> ile karakterli bir baflka tip hücre ölümünü,
apoptozu, olufltururlar. Nekroz her zaman patolojik bir
süreç iken, apoptozun pek çok ifllevi vard>r ve hücre ze-
delenmesi ile birlikte olmas> zorunlu de¤ildir. Nekroz ve
apoptoz aras>ndaki farklar> vurgulamam>za ra¤men, bu iki
yola¤>n örtüflen yönleri ve ortak mekanizmalar> olabilir.
Bunlara ek olarak, en az>ndan belli baz> tip uyar>lar, uyar>-
n>n yo¤unlu¤una ve süresine, ölüm sürecinin h>z>na ve ze-
delenen hücrede bafllayan biyokimyasal bozukluklara ba¤-
l> olarak, apoptoz veya nekrozdan birini veya di¤erini in-
dükleyebilir. Bu iki ölüm yola¤>n>n önemi ve mekanizma-
lar> bölümün sonraki k>s>mlar>nda ele al>nm>flt>r.
sindeki olaylar dizisini ve bunun son noktas> olan nekrozu ta-
n>mlay>p seçilmifl tipik hücre zedelenmesi ve nekroz örnekle-
rini sergileyece¤iz. Son olarak, apoptozun temsil etti¤i spesifik
bir hücre ölümü paternini ele alaca¤>z.
bir enzim eksikli¤ine neden olan çok küçük bir genetik mutas-
yon gibi endojen olanlara kadar de¤iflir. Zedeleyici uyaranlar>n
ço¤u afla¤>daki genifl kategorilerde gruplanabilir.
sikli¤idir. Hipoksi, hücre zedelenmesi ve ölümünün son dere-
ce önemli ve s>k görülen bir nedenidir. Dokuda kesintiye u¤-
rayan arteriyel kan ak>m>na veya azalan venöz drenaja ba¤l>