neredeyse endemik; obesite ise çok yayg>nd>r. Yetersiz beslen-
me ve afl>r> beslenme sorunlar>na ek olarak, diyet bileflimi de
birçok hastal>¤>n geliflmesine önemli rol oynar.
Hücre Zedelenmesi Mekanizmalar>
Hücre zedelenmesinden sorumlu olan biyokimyasal meka-
nizmalar karmafl>kt>r. Ancak, ço¤u hücre zedelenmesi türü
için geçerli olan baz> ilkeler vard>r:
Zedeleyici uyaranlara hücresel yan>t; uyaran>n türü-
ne, süresine ve fliddetine ba¤l>d>r. Bu yüzden, bir kimya-
sal toksinin küçük dozlar> veya k>sa iskemi dönemleri geri
dönüfllü zedelenmeye neden olurken; ayn> toksinin daha
yüksek dozlar> veya daha uzun süren iskemi, ani ölüme ve-
ya yavafl geri dönüflsüz hücre zedelenmesi sonras>nda za-
man içinde ölüme neden olur.
Zedelenmenin sonuçlar>, zedelenen hücrenin tipine,
içinde bulundu¤u koflullara ve uyum gösterebilme yete-
ne¤ine ba¤l>d>r. Hücrenin beslenmesi, hormonal durumu
ve metabolik gereksinimleri de zedelenmeye yan>t>nda
önemlidir. Bir hücre, örne¤in, kan ak>m>n>n kesilmesinden
veya hipoksiden ne kadar etkilenebilir? Bacaktaki bir çizgi-
li kas hücresi, kan ak>m> kesildi¤inde tam olarak dinlenme-
ye geçebilirken, kalpteki çizgili kas lifi için durum böyle
de¤ildir. -
pat>p ayn> konsantrasyonuna maruz kalmas> birinde hiçbir
etki yapmazken, di¤erinde hücre ölümüne yol açabilir. Bu
durum, karbon tetrakloridi toksik yan ürünlere dönüfltü-
ren hepatik enzimlerin miktar>n> ve aktivitesini etkileyen
genetik de¤iflimlere ba¤l> olabilir (Bölüm 9). munun tam olarak haritalanm>fl olmas>, hücrenin zedeleyi-
ci ajanlara yan>t>n> etkileyen genetik polimorfizmlere ilgiyi
çok art>rm>flt>r.
Hücre zedelenmesi, birkaç esansiyel hücre kompo-
nentinden bir veya daha fazlas>n>n fonksiyonel veya bi-
yokimyasal anormalliklerinden kaynaklan>r (fiekil 1-
10). Zedeleyici etkenlerin en önemli hedefleri flunlard>r:
(1) Mitokondrial oksidatif fosforilasyonu ve ve ATP üreti-
mini gerçeklefltiren aerobik solunum; (2) hücre ve orga-
nellerinin iyonik ve ozmotik homeostaz>n>n ba¤>ml> oldu-
¤u hücre membran devaml>l>¤>; (3) protein sentezi; (4)
hücre iskeleti; (5) hücrenin genetik aparat>n>n korunmas>.
s>mda, de¤iflik uyaranlarla oluflan hücre zedelen-
mesinden sorumlu olan biyokimyasal mekanizmalar> birer bi-
rer ele alaca¤>z. An>msatmak gerekir ki, ço¤u uyaran için zede-
lenmenin birden çok mekanizmas> bulunur; birden çok uyara-
n>n bulundu¤u durumda da zedelenmenin kesin biyolojik yeri
anlafl>lamaz.
ATP TÜKENMES<
ATP tükenmesi ve ATP üretiminin azalmas>, s>kl>kla
hem hipoksik hem kimyasal (toksik) zedelenmeye efllik
eder (fiekil 1-11). ATP halindeki yüksek enerjili fosfat hücrede-
ki pek çok yap>m ve y>k>m sürecinde gereklidir. Bunlar aras>n-
da membran transportu, protein üretimi, lipogenez ve fosfoli-
pid döngüsü için gerekli olan deaçilasyon-reaçilasyon reaksi-
yonlar> bulunur. ATP iki yolla üretilir. Memeli hücrelerindeki
KISIM I
Genel Patoloji
14
fiEKHücre zedelenmesinde hücresel ve biyokimyasal hasar bölgeleri.
fiEKHücre zedelenmesinde azalm>fl hücre içi ATP'nin fonksi-
yonel ve morfolojik sonuçlar>.
ZEDELEY
Mitokondri
Lizozom
Plazma
membran>
Hücre
ölümü
Hücresel
komponentlerin
enzimlerle
sindirimi
Hücre
içeri¤inin
kayb>
Enerjiye ba¤>ml>
hücresel
fonksiyonlar>n
kayb>
ATP
HÜCRE <Ç<
Ca
2+
REAKT
TÜREVLER<
(RAD
Protein y>k>m>
DNA hasar>
Mitokondri
Oksidatif fosforilasyon
ATP
Sodyum pompas>
Glikojen
Protein
sentezi
Anaerobik glikoliz
Ca
++
, H
2
O,
ve Na
+
girifli
K
+
ç>k>fl>
ER fliflmesi
Hücresel fliflme
Mikovilluslar>n kayb>
Tomurcuklanma
(kabarc>klar)
Nükleer
kromatinin
kümelenmesi
Di¤er
etkiler
Ribozomlar>n
ayr>lmas>, vb.
Ya¤ (lipid)
birikimi
pH
MEMBRAN
HASARI